Lombardia. Ossuccio - romańskie kościoły i willa Balbiano.

 

Jezioro Como i otaczające je tereny  uchodzą za jedno z najpiękniejszych miejsc na świecie. Nie mogę się wypowiadać na ten temat, bo nie mam aż takich doświadczeń, jednak widziałam kilka krajów i wiele wspaniałych lokalizacji, więc przynajmniej w części mogę potwierdzić tę opinię. Ogromnym atutem tej okolicy jest nie tylko przepiękny pejzaż; godnie mu sekundują nadzwyczaj malownicze, pełne zabytków miasteczka i wioski. Najwięcej turystów przybywa nad jezioro od maja do końca września, jednak wczesna wiosna i złota jesień również są bardzo atrakcyjne, zwłaszcza dla miłośników fotografii i pieszych wypraw. Słoneczne, suche i bezśnieżne dni zimowe, choć krótkie, także są dobrym czasem na wycieczki; można wtedy oglądać Prealpy w otulinie bezlistnych drzew kasztanowych a ponad nimi białe szczyty Monte Legnone, Grignii i Grignetty. Jeśli wybierzemy się do Bellagio,  zobaczymy także okryte śniegiem Alpy w okolicy  Chiavenny. 

Bardzo lubiłam patrzeć na trochę dziwaczny kształt Monte Legnone, ta góra ze swoimi wyraźnymi krawędziami kojarzyła mi się ze skręconym, zapadającym się ostrosłupem, natomiast rozłożysta Grigna, z trójkątnym wierzchołkiem i dwoma niemal poziomymi grzbietami zbocza poniżej, niezmiennie przypominała mi  (pardon!) wielkanocną kurę w koszyku, siedzącą na jajach z szeroko rozłożonymi skrzydłami.

Dla miłośnika stylu romańskiego, okolica jeziora Como to miejsce nieustannej fascynacji. W wielu małych wioskach można napotkać niemal tysiącletnie, romańskie kościółki, wzniesione z lokalnego kamienia, proste w formie i niewiele większe od otaczających je domów; czasem o ich obecności zaświadcza jedynie kampanila, wznosząca się ponad okoliczne dachy. Jedną z takich miejscowości jest Ossuccio, znane z tego, iż jest tu Sacromonte, czyli Święta Góra, obiekt wpisany na listę UNESCO, składający się z czternastu kaplic stacji Drogi Krzyżowej i sanktuarium. Sacromonte widziałam dwa razy i pisałam o nim tu ( link ) muszę też przyznać, że bez wątpienia jest to bardzo ciekawy zabytek, jednak moje serce skradły właśnie te malutkie, romańskie kościółki, o których pisałam na wstępie. Niejednokrotnie próbowałam analizować moje zauroczenie stylem romańskim, zwłaszcza jego odmianą swojską i rustykalną, ubogą krewną monumentalnych zabytków Rawenny, czy choćby pięknej i okazałej Madonny del Tiglio w niedalekiej Gravedonie. Myślę, że z upływem czasu nabieram coraz większego dystansu do świata i siebie samej, dlatego też, choć nadal podziwiam wspaniałe i wiekopomne dzieła ludzkich rąk, to serce mnie ciągnie do tych skromnych a czasem wręcz niezbyt udolnych, rzemieślniczych budowli. Wzrusza mnie ich niedoskonałość a także dążenie anonimowego człowieka sprzed wieków, by za pomocą ograniczonych środków wznieść i ozdobić budowlę, będącą  wyznaniem jego wiary... 

Ossuccio to nieduża miejscowość, lecz o bardzo bogatej przeszłości, gdyż jej pisana historia sięga II wieku naszej ery, kiedy to zamieszkiwał ją lud zwany "Ausuciates" co budzi jednoznaczne skojarzenia z obecną nazwą. Prawdopodobnie trudno dostępne brzegi jeziora były skolonizowane dużo wcześniej a za czasów rzymskiego panowania, w mieście Como, czyli ówczesnym Comum Novum, wzniesiono twierdzę graniczną. Chrześcijaństwo szerzące się w imperium, w naturalny sposób dotarło również na te ziemie, jednak nie ma zbyt wielu doniesień na ten temat. Z całą pewnością jedno z pierwszych miejsc kultu znajdowało się w niedalekiej Pionie (  link ) już przed VII wiekiem i można domniemywać, że nie było ono jedynym w tej okolicy. Do umocnienia nowej wiary na tych ziemiach przyczyniła się longobardzka królowa Teodolinda, której imię nosi antyczna droga, biegnąca wokół jeziora. Dezyderiusz, ostatni król Longobardów, również miał na tym polu swój znaczący wkład, m.in. dzięki niemu powstał tak niezwykły zabytek, jakim jest opactwo San Pietro al Monte, o którym pisałam w jednym ze starszych postów tutaj.  Po tym bardzo skrótowym wprowadzeniu, chciałabym znów wrócić do Ossuccio, wioski leżącej na wysokości wyspy Isola Comacina, nieopodal półwyspu Lavedo, gdzie znajduje się przepiękna willa Balbianello ( link ). Obecnie tę miejscowość  zamieszkuje zaledwie ok. tysiąca osób, jednak kiedy weźmiemy pod uwagę jej wielowiekową przeszłość, nie zdziwi nas fakt, że znajdują się tu aż cztery romańskie kościoły. 

Podczas mojego pierwszego rejsu statkiem do Bellagio, byłam pod ogromnym wrażeniem tej okolicy i miałam wielki problem z podzielnością uwagi, gdyż nie wiedziałam na czym mam się skupić - czy podziwiać okoliczne góry, czy miasteczka i wioski na brzegach jeziora? Na szczęście statek płynął wolno i często zatrzymywał się w portach, co sprawiało, że niektóre miejscowości miałam niemal na wyciągnięcie ręki. Tak też było z Ossuccio; po wypłynięciu z portu w Sala Comacina i opłynięciu wyspy, przez chwilę znajdowaliśmy się na tyle blisko brzegu, że wśród kolorowych domków, wznoszących się tarasowo  u podnóża góry, mogłam zobaczyć niezbyt wysoką wieżę o dziwnym kształcie, na pierwszy rzut oka przypominającą maczugę. Ja jednak wolałam myśleć o niej, jako o pąku kwiatu na bezlistnej łodydze, gdyż nawet z daleka widać było, że jej szerszą, górną część zdobią wymyślne ornamenty, przypominające haft lub koronkę. Ten widok jednocześnie zdziwił mnie i zachwycił, choć nie dostrzegłam na niej dzwonów, domyślałam się, że jest to kampanila; jednak nigdy przedtem (a także i później) nie widziałam podobnej wieży...Trochę czasu musiało upłynąć do chwili, kiedy zaczęłam bardziej intensywne zwiedzanie regionu, ale zawsze wiedziałam, że to miejsce prędzej czy później muszę  zobaczyć z bliska. Na początek przede wszystkim należało zorientować się w geografi terenu, środkach transportu i ich rozkładach, co nie było proste, ponieważ szczerze mówiąc, brakowało mi dobrych źródeł informacji, gdyż w moim najbliższym otoczeniu nie było nikogo,  kto znałby te okolice, więc byłam skazana jedynie na mapę i przypadkowe rozmowy z mieszkańcami. Dopiero kiedy uzyskałam stały dostęp do internetu,  mogłam zacząć dokładne planowanie moich krótszych i dalszych wycieczek a jednymi z pierwszych były te do Sacromonte di Ossuccio i leżącej nieopodal willi Balbianello. Wtedy to przejeżdżałam autobusem obok dziwnej wieży a także miałam okazję zobaczyć drugi z kościołów, który chcę tu opisać. Zwrócił on moją uwagę swą skromną, szarą bryłą, ozdobioną zatartym freskiem na bocznej ścianie i fasadą zwieńczoną kurtynową kampanilą z samotnym dzwonem. Tego drugiego kościoła nie dostrzegam, kiedy płynęłam statkiem, ponieważ zasłania go wyspa, ale gdy go zobaczyłam z okna autobusu byłam pewna, że tu wrócę.  

Pewnego listopadowego dnia, korzystając z przepięknej pogody, wybrałam się do Ossuccio. Wysiadłam w jego północnej części zwanej Ospedaletto (Szpitalik) w bezpośrednim sąsiedztwie wzniesionego w XI wieku kompleksu Świętej Marii Magdaleny, na który składało się oratorium, hospicjum dla pielgrzymów a w późniejszych czasach również szpital. Do niego przynależy jedyna w swoim rodzaju dzwonnica;  tym razem miałam okazję zobaczyć ją z bliska, a to  sprawiło, że moja admiracja jeszcze wzrosła.

Choć nie jest tworem jednorodnym, kampanila jest naprawdę prześliczna. Jej romański trzon prawdopodobnie pierwotnie kończył się ponad pierwszym poziomem okienek typu bifora, przedzielonych prostymi w konstrukcji kolumienkami. Górna, szersza część, została dodana w XV-XVI wieku więc o całą (a a nawet więcej) architektoniczną epokę później. Być może, powstała  podczas przebudowy, którą w 1506 roku zlecił hrabia Giovio, sprawujący władzę świecką w tej okolicy Nic nie wiadomo o jej twórcy, czy też twórcach, jednak mając na uwadze, że z wiosek leżących na pobliskim płaskowyżu Valle d'Intelvi pochodzili zdolni mistrzowie kamieniarscy, zwani magistri intelvesi, trudno wykluczyć, że właśnie im zawdzięczamy to piękne dzieło dłuta. Głowica kampanili jest zadziwiająco ozdobna, również z bliska przypomina koronkę, dzięki licznym ażurowym elementom, po części średniowiecznym a po części renesansowym. W  obiekcie przeprowadzono liczne prace restauracyjne, podczas jednej z nich w 1900 roku wszystkie budynki, łącznie z dzwonnicą,  przykryto daszkami z łupku. Całość kompleksu, niegdyś leżącego tuż przy drodze królowej Teodolindy, obecnie znajduje się znacznie poniżej współczesnej drogi, biegnącej dookoła jeziora. Tuż obok oratorium zbudowano potężny mur oporowy, zabezpieczający teren przed osunięciem gruntu, co wygląda dość nieciekawie, zwłaszcza  w połączeniu ze schodami (wyposażonymi w brzydkie, metalowe barierki), dzięki którym można zejść na dziedziniec. Pierwotnie kompleks leżał na łagodnym zboczu, jednak konieczność zmusiła budowniczych drogi do wykonania ogromnych prac ziemnych i stworzenia swego rodzaju tarasu, po którym ją poprowadzono. Obiekt bardzo na tym stracił, gdyż zupełnie brak jest perspektywy, pozwalającej go należycie obejrzeć a nieduży dziedziniec sprawia wrażenie piwnicy. Jest to wysoka cena za ocalenie, jednak widać wysiłek, jaki włożono, aby pogodzić interesy społeczności z szacunkiem dla tego świadectwa historii. Okoliczne tereny są bardzo trudne jeśli chodzi o tworzenie szlaków komunikacyjnych, co generuje nie tylko ogromne koszty, ale również wiele problemów technicznych.

Niestety, oratorium widziałam tylko z zewnątrz i z tego co wiem, nie jest ono udostępnione do zwiedzania. Dowiedziałam się jedynie, że  we wnętrzu jest ołtarz wykonany ze  stiuku (we Włoszech  zwanym scagliola) z obrazem przedstawiającym Marię Magdalenę pokutującą oraz malowidła naścienne z XV wieku z wizerunkami rodziny Giovio, przypisywane twórcom należącym do szkoły lombardzkiej. Mury kompleksu wzniesiono z szaro - żółtego kamienia, wydobywanego w niedalekim Moltrasio a w niektórych miejscach można dostrzec również niewielkie elementy wykonane z terakoty. Jedyne ozdoby na zewnątrz to rząd arkatur pod okapem dachu a na fasadzie dwa okrągłe okienka i szczelina w kształcie równoramiennego krzyża. Przez niewielki, arkadowy dziedziniec dawnego hospicjum przeszłam na tyły kompleksu, gdzie znalazłam dwa budynki - jeden w kolorze piaskowym z kamiennym portalem i drugi ciemnoróżowy. Z tego co wiem, to w właśnie w nich niegdyś mieścił się szpital, od którego ta część Ossuccio wzięła swą nazwę, natomiast obecnie ma tam siedzibę lokalna policja.

Od Świętej Marii Magdaleny dawną drogą Teodolindy  udałam się do drugiego kościoła, San Giacomo (Świętego Jakuba), który leży we frakcji Ossuccio, zwanej Spurano. Jego południowa ściana z czterema ostrołukowymi okienkami wyrasta wprost z wody, ponieważ jest tam darsena, gdzie niegdyś przybijały łódki, główny środek transportu w obrębie jeziora. Jednonawowy kościół ma śliczną, półkolistą apsydę, ozdobioną pięcioma ślepymi łukami i jednym wąskim okienkiem. Na ścianie północnej, wokół drzwi, które niegdyś były głównym wejściem, jest słabo widoczny fresk, jednak mimo wysiłków nie udało mi się odgadnąć jego znaczenia. Fronton z kurtynową dzwonnicą, podobnie jak u Świętej Magdaleny ozdobiono rzędem arkatur pod dachem, dwoma okrągłymi okienkami i szczeliną w kształcie krzyża. Tę dzwonnicę pokochałam ślepą i bezwarunkową miłością, nie przeszkodziła mi w tym jej nieregularna forma  (szczerze mówiąc, jest ona po prostu trochę krzywa) ani to, że jeden z jej otworów  jest większy i ma inny kształt. Wręcz przeciwnie, upatruję w tym jeden urok więcej, a ta niedoskonałość nadaje jej jakiś swojski i bliski memu sercu powab. Prawdopodobnie  stało się tak, ponieważ pierwotnie była to skromna sygnaturka o jednym dzwonie, umieszczona centralnie, zaś z biegiem czasu rozbudowano ją w kierunku północnym aby dodać jej jeszcze jeden dzwon, co nadało jej obecny wygląd. Również i ten kościół wzniesiono z kamienia wydobywanego w Moltrasio, sklepienie apsydy wykonano z terakotowych bloczków  a dwuspadowy dach, wsparty na drewnianej więźbie, przykryto łupkiem. Wnętrze kościoła jest dostępne, jednak trzeba mieć trochę szczęścia, ponieważ otwiera się go na czas mszy lub bieżących prac. Ja miałam szczęście, ponieważ kiedy tam dotarłam właśnie odbywało się sprzątnie, więc bez przeszkód wpuszczono mnie do środka, jednak z zaznaczeniem, że mogę jedynie obejrzeć freski a fotografowanie (z powodu kiepskiego oświetlenia musiałabym użyć flesza) nie wchodzi w grę. Mimo to podziękowałam, bo faktycznie freski, choć były poddane pracom konserwatorskim, wyglądały na bardzo delikatne, co nie dziwi, zważywszy na czas wykonania - ich powstanie datuje się na koniec XI wieku...Malowidła przedstawiają sceny biblijne i Męki Pańskiej oraz Madonnę z Dzieciątkiem, jednak wzrok przyciąga przede wszystkim monumentalna postać świętego Krzysztofa z koroną na głowie, ale bez Dzieciątka na ramionach, z którym się go zwykle przedstawia. Podobno taki wizerunek świętego spotyka się także na innych malowidłach datowanych na XI wiek i wczesne średniowiecze. 

O ile kompleks Marii Magdaleny zauroczył mnie swą nietypową kampanilą, to kościół San Giacomo skradł całe moje serce. Wszystko w nim było zachwycające, kształt budowli, dzwonnica, freski wewnątrz i apsyda porośnięta bluszczem. Jego oszczędna architektura miała wszystko, czego potrzeba człowiekowi, aby zbudować Dom Boży, gdzie ludzie idą z wiarą i z wewnętrznej potrzeby...

Wspaniałe otoczenie stanowiło jedynie ramę dla tego kościoła, tak skromnego w swojej prostocie. Zresztą miał on więcej szczęścia niż Maria Magdalena, która obecnie mieści się w głębokim i ciasnym wykopie a do tego w bliskim sąsiedztwie innych budynków, bo  choć  nieopodal San Giacomo również przebiega nowa droga, to mur oporowy jest w tym miejscu niższy a poza tym wzniesiono go nieco dalej, więc wokoło powstał ładny, nieduży placyk z widokiem na jezioro i wyspę. 

Ponieważ miałam jeszcze trochę czasu, postanowiłam przyjrzeć się barokowej  wili Balbiano, położonej tu nad jeziorem, w części Ossuccio zwanej Isola. Prawdopodobnie willa ta powstała w XV lub XVI wieku i była własnością  hrabiów Giovio a następnie w XVII wieku została sprzedana kardynałowi Tolomeo Gallio, który postanowił zrobić z niej swą luksusową rezydencję. Niestety, zanim zamysł został zrealizowany zmarł kardynał Gallio i jego spadkobiercy a nowym właścicielem został kardynał Durini, ten sam, który kupił i pięknie przysposobił drugą willę, zwaną Balbianello, wzniesioną na cyplu półwyspu Lavedo, położonego tuż obok Ossuccio. Nazwy obu willi pochodzą od nazwiska rzymskiego rodu Balbich ( Balbusów ) a wymyślił je kardynał Durini, erudyta i miłośnik antyku. Willa Balbiano jeszcze wielokrotnie zmieniała właścicieli a obecnie po pracach renowacyjnych i konserwatorskich jest luksusowym obiektem na wynajem. Jej wnętrze wyposażono w meble z epoki lub ich repliki; wspaniałe sztukaterie i freski po konserwacji odzyskały pierwotny blask a zabytkowy ogród również został odrestaurowany pod nadzorem architekta krajobrazu. Oczywiście na willę mogłam popatrzeć jedynie przez ażurową bramę, jednak swego czasu lokalna telewizja pokazywała film dokumentalny na jej temat, więc miałam jakieś pojęcie zarówno o wnętrzu, jak i o ogrodzie, który z daleka nie wygląda zbyt okazale. Jednak jest to złudzenie, gdyż w istocie jest on większy niż się wydaje, ma piękne wodotryski i wiele cennych roślin w tym kolekcję rzadkich, fioletowych irysów. 

Kiedy wracałam na przystanek autobusowy, zupełnym przypadkiem natrafiłam na jeszcze jeden romański kościółek, niestety zamknięty. Z tablicy informacyjnej wynikało, że jest to świątynia pod wezwaniem świętej Eufemii i św. Wincentego, wzniesiona w XII- XIV wieku. Do jej budowy wykorzystano część materiału z  kościoła również poświęconego św. Eufemii, znajdującego się na wyspie Comacina i zburzonego podczas oblężenia tejże przez cesarza Barbarossę. Jednonawowy kościół ma fasadę bardzo podobną do dwóch poprzednich, ale z biegiem czasu dodano mu kilka przybudówek a apsydę otynkowano. Otynkowana jest również dzwonnica, późniejsza niż kościół, lecz nawiązująca kształtem do swojej poprzedniczki. Wnętrza nie zobaczyłam, ale sądząc z tego, co podawała tablica informacyjna, nie zachowały się ślady pierwotnego wystroju i jest on głównie barokowy. Z tyłu kościoła, na ścianie apsydy, zauważyłam śliczną marmurową płaskorzeźbę przedstawiającą Baranka Eucharystycznego  a ponad nim małą główkę, w dziwnym nakryciu głowy przypominającym kapelusz z dużym odwiniętym rondem lub obszerny kaptur. Zaintrygowała mnie, więc zrobiłam jej zdjęcie i dopiero po jego powiększeniu dostrzegłam, że prawdopodobnie jest to wizerunek młodego mężczyzny. Zagadka jej obecności w tym miejscu pozostała nie rozwiązana, jednak nie wykluczone, że obydwa elementy pochodziły ze zburzonego kościoła na wyspie, więc je umieszczono w tym małym lapidarium. Da porządku dodam, że w Ossuccio jest jeszcze jeden kościół romański pod wezwaniem św. Agaty, jednak został poddany tak licznym przeróbkom, że jego pierwotna forma niemal zniknęła pod różnymi naleciałościami. 

Natomiast patrząc w stronę gór, mogłam zobaczyć sanktuarium poświęcone Błogosławionej Dziewicy Wspomożycielce i białe kaplice Sacromonte, zwykle skryte wśród zieleni drzew, zaś  powyżej, na stoku Monte Galbiga  wąwóz Val Perlana, gdzie jest jeszcze jeden tysiącletni zabytek, opactwo San Benedetto, o którym pisałam tutaj .

Więcej zdjęć z Ossuccio można zobaczyć w albumie>

https://photos.google.com/album/AF1QipPa0i7xeVNz8ArmcdqruiqKmOX5lf6WPGjGKW1a?hl=pl

Lombardia. Gravedona, Madonna del Tiglio - styl romański i relaks w błękicie.

Jednym z moich ostatnich wypadów we włoski plener była wycieczka do Gravedony, niewielkiej miejscowości położonej w północnej części jeziora Como, gdzie horyzont zamyka skalista ściana gór leżących nieopodal Chiavenny. Jeszcze dalej jest przełęcz Spluga, stanowiąca bramę pomiędzy Włochami i Szwajcarią, od której dzieli Gravedonę około sześćdziesięciu kilometrów. Jezioro w tym miejscu ma zupełnie inny charakter, niż część rozciągająca się pomiędzy Como i Bellagio. Nie zobaczymy tu mnóstwa wytwornych, letnich rezydencji, także miasteczka, mimo iż malownicze, nie oszałamiają swym urokiem tak bardzo, jak to ma miejsce w przypadku prześlicznej Varenny, Torno, czy Bellagio.

Tu okolica ma wygląd nieco surowy, klimat w zimie jest chłodniejszy a w lecie bardziej wietrzny. Dzięki tym silnie wiejącym wiatrom jest to prawdziwy raj dla osób uprawiających żeglarstwo, wind surfing i kite - surfing.

Statki, bez przerwy kursujące w południowo zachodniej części jeziora, tu zawijają rzadko co ma znaczenie dla bezpieczeństwa na wodzie, rzecz bardzo ważna tym bardziej, że wielu sportowców to nowicjusze, zdobywający pierwsze szlify w różnych szkółkach lub uczestniczący w kursach. Gravedona leży na wprost opactwa Piona, wspaniałego zabytku sztuki sakralnej, wzniesionego na przeciwległym brzegu jeziora, gdzie swego czasu byłam na wycieczce link. Za nim widać charakterystyczny zielony stożek Legnoncino i skalisty, trójgraniasty szczyt Monte Legnone, pięknej góry, której wierzchołek z racji wysokości (2610m)  nawet w cieplejszych miesiącach często pokrywa warstwa śniegu.

Jak już wspominałam pisząc o wycieczce do Piony z Como można tu dopłynąć statkiem typu "rapido" który co prawda zatrzymuje się rzadziej, lecz mimo to dystans pomiędzy tymi dwiema miejscowościami pokonuje w czasie ponad półtorej godziny, co sprawia, że cała wyprawa bardzo się przedłuża, bo przecież trzeba brać pod uwagę także podróż powrotną. Bezpośrednie rejsy odbywają się jedynie dwa razy dziennie, dość wcześnie rano i po południu, więc dla kogoś, kto tak jak ja miał jeszcze  do przebycia spory kawałek drogi do Como, zgranie wszystkich środków lokomocji było niemałym problemem. Poza tym nie lubiłam pływać takim statkiem, ponieważ faktycznie porusza się z prędkością godną swej nazwy i niemal cały czas mknie środkiem jeziora z szybkością błyskawicy, co w sumie nie jest zbyt atrakcyjne. Do tego na górnych, odkrytych pokładach strasznie wieje, więc jeśli ktoś dba o zdrowie lepiej usytuować się na jednej z dolnych kondygnacji i wyglądać przez okno, przez które siłą rzeczy widoczność jest dość ograniczona. Należy też mieć na uwadze kwestię ekonomiczną - bilet kosztuje dość sporo, nawet jak na włoskie realia. Dlatego też znalazłam rozwiązanie pośrednie, pojechałam do Gravedony autobusem a ze statku skorzystałam jedynie po to, aby przepłynąć na drugi brzeg, co pozwoliło mi zaoszczędzić sporo czasu, który w przeciwnym razie musiałabym spędzić na pokładzie. Oczekując na przeprawę do opactwa pobieżnie obejrzałam miasteczko, jednak zabrakło mi czasu, żeby odwiedzić jego najważniejszy zabytek, czyli leżący nieco na uboczu kompleks składający się z dwóch romańskich kościołów.

Co prawda, mogłam na niego popatrzeć płynąc do Piony i muszę powiedzieć, że ten widok bardzo mnie zafascynował. Zobaczyłam wtedy niewielki cypel a na nim wyniosłą, oktagonalną wieżę przykrytą niskim hełmem i masywne, szare bryły świątyń, wyłaniające się z pomiędzy zielonych platanów.

Po powrocie do domu przewertowałam moje przewodniki oraz zasoby internetu, dzięki czemu dowiedziałam się, że kościół z wyniosłą wieżą to Madonna del Tiglio, jedna z wielu romańskich świątyń, jakie można oglądać w okolicy jeziora Como. Leży ona nieco na uboczu Gravedony, w miejscu, które często jest nazywane Świętą Strefą, ponieważ z tego co wiadomo, od dawna było to miejsce kultu, zarówno za czasów pogańskich, jak i później, kiedy wprowadzono tu wiarę chrześcijańską.

Uważa się, że w V lub VI wieku powstało tu pierwsze chrześcijańskie baptysterium, którego resztki odkryto podczas prac restauracyjnych, przeprowadzonych w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Jest nawet wzmianka na jego temat w niemieckich kronikach z Fuldy pochodząca z IX wieku, mówiąca o fresku przedstawiającym pokłon Trzech Króli, z którego przez dwa dni bił nieziemski blask. To pierwsze baptysterium prawdopodobnie uległo zniszczeniu; nie wykluczone, że z biegiem czasu uznano je za zbyt skromne, ponieważ w XII stuleciu zbudowano w tym miejscu kościół, jaki widzimy obecnie, chociaż z pewnym zastrzeżeniem - otóż jego charakterystyczna dzwonnica powstawała etapami; niższa część na bazie kwadratu sięga XIV wieku, natomiast część oktagonalną zakończono dopiero w wieku XVI. Być może, właśnie z tą powolną budową związana jest nazwa kościoła, gdyż na niedokończonej dzwonnicy miało wyrosnąć lipowe drzewko (tiglio to włoska nazwa lipy). Tak, czy inaczej, doszłam do wniosku, że z pewnością jest to miejsce bardzo interesujące dla kogoś, kto tak jak ja uwielbia romańskie kościoły, więc pewnego letniego dnia wybrałam się pociągiem do Como, aby ponownie wsiąść do autobusu zmierzającego w stronę Gravedony.

Jazda autobusem trwała dość długo, lecz jak zwykle była dla mnie atrakcją sama w sobie, ponieważ uwielbiałam te podróże ze względu na możliwość podziwiania przepięknej okolicy. Zwykle starałam się usiąść na pierwszym siedzeniu a jeśli było zajęte, wybierałam jakieś inne, znajdujące się przy oknie od strony jeziora, bo choć większość tych widoków znałam na pamięć, to nigdy mnie nie nużyły. Śmiało mogę rzec, że choć miejsca i pejzaż były te same, to nigdy nie wyglądały tak samo, gdyż zmieniały się w zależności od pory dnia i pogody.

Raz mogłam podziwiać jezioro i jego brzegi w oślepiającym blasku słońca rozświetlającego wszystkie kolory, innym razem była to szafirowa lub liliowa zasłona foschii, welon mgły, zacierający kontury albo powietrze ciężkie i pociemniałe od nadciągającej burzy. Kochałam ten pejzaż i te miejsca, były jedną z tych rzeczy, którymi karmiłam moją duszę podczas lat spędzonych z dala od wszystkiego, co zostawiłam wyjeżdżając z Polski... Niebieski autobus kołysał się pokonując kolejne zakręty a ja syciłam oczy tym widokiem, znów czułam się jak mała dziewczynka, która zakłada swoją ulubioną sukienkę w kropki i biegnie na łąkę odkrywać nowe światy...Kiedy dotarłam do przystanku na obrzeżach Gravedony i wyszłam z klimatyzowanego autobusu, okazało się, że na zewnątrz upał jest po prostu nie do zniesienia a powietrze wprost faluje nad rozgrzanym asfaltem; szybko pomaszerowałam w stronę brzegu jeziora w poszukiwaniu zarówno kościoła, jak i odrobiny chłodu, który mógł mi przynieść wiatr wiejący od wody.

Minęłam długi kamienny mur; Madonna del Tiglio ukazała mi się niespodziewanie i muszę powiedzieć, że ten widok był dla mnie sporym zaskoczeniem, gdyż bryła świątyni wydała mi się raczej nieduża w stosunku do dość masywnej, wyniosłej wieży i skojarzyła mi się z sylwetką żyrafy o wyciągniętej szyi. Mimo to, trudno było jej odmówić swoistej urody i elegancji. Wzniesiono ją z materiału dostępnego w okolicznych kamieniołomach; niemal czarnego kamienia z Olcio i białego marmuru z Muso, ułożonych w poprzeczne pasy. Architekt dla ozdoby dodał jej fryzy arkadowe, ciągnące się zarówno pod dachem głównego korpusu, jak i trzech absyd, z których dwie znajdują się po bokach, natomiast trzecia naprzeciwko głównego wejścia. Absydy zdobią delikatne, smukłe kolumny, w tych bocznych umieszczono także pojedyncze, okrągłe okna, natomiast w trzeciej, podobnie jak w głównym korpusie, przebito wąskie otwory okienne typu monofora. Patrząc na nie widzimy, jak grube są ściany jednak choć same okienka są niewielkie, dzięki temu, że od strony zewnętrznej rozszerzają się one niczym luneta, całość świątyni nabiera nieco lekkości.

Nad głównym wejściem dostrzeżemy takie pojedyncze okienko- kiedy patrzymy na nie z dołu, wydaje się, że jest to jedynie wąska szczelina; nad nim umieszczono marmurową rzeźbę w kształcie ludzkiej głowy a po jego obu stronach widnieją symboliczne płaskorzeźby, wyryte w białym marmurze. Uważa się, że głowa pochodzi ze starożytnej steli nagrobnej, natomiast płaskorzeźby prawdopodobnie zdobiły pierwotną świątynię. Górna, oktagonalna część wieży wygląda nieco mniej masywnie dzięki dużej ilości okien, w tym również dwu i trójdzielnych oraz fryzom, utworzonym z ukośnie ułożonych kamiennych bloczków i arkatur. Jak już wspomniałam, Madonna del Tiglio pełniła rolę baptysterium dla sąsiedniego  kościoła San Vicenzo, lecz w przeciwieństwie do innych budowli tego typu, wzniesionych na planie okręgu, zbudowano ją na planie kwadratu.

Wnętrze świątyni jest niezbyt duże i dość ciemne, gdyż wpada tam niewiele światła dziennego, jednak jej architektura robi wielkie wrażenie dzięki półokrągłym niszom i wnękom absyd oraz dwóm niewielkim krużgankom przeznaczonym dla kobiet, umieszczonych wysoko na ścianach bocznych. Niegdyś te wewnętrzne ściany zdobiły piękne freski a część z nich zachowała się do czasów nam współczesnych. Możemy tu zobaczyć malowidło przedstawiające pokłon Trzech Króli, które zastąpiło fresk wspomniany w  kronikach z Fuldy, Sąd Ostateczny i wizerunki świętych a w absydzie po lewej stronie, częściowo zniszczone malowidła naścienne, przedstawiające Madonnę z Dzieciątkiem, świętego Mikołaja z Bari oraz innego świętego, którego z braku atrybutów do tej pory nie zidentyfikowano.

Twarz i część korpusu Madonny uległa destrukcji, na ocalałym fragmencie możemy podziwiać jedynie jej dłonie i pięknie oddaną szatę. Muszę powiedzieć, że wszystkie te freski wzbudziły mój szczery zachwyt; wiele razy na łamach tego bloga pisałam o tym, że patrząc na podobne malowidła czuję swego rodzaju ponadczasową więź z ludźmi, którzy je stworzyli. Nie przeszkadzają mi widoczne  niedoskonałości, nie myślę o brakach warsztatowych, czy niedostatku talentu nieznanego mistrza; widzę w nich ponadczasowe świadectwo szlachetnego dążenia człowieka do pokonania własnych ograniczeń i wyrażenia tego, co niewyrażalne. Podziwiam w nich przemożną chęć przedstawienia za pomocą skromnych środków istoty wiary, poprzez tworzenie swego rodzaju katechizm dla niepiśmiennych, gdzie obraz zastępuje słowo, budzi wzruszenie i refleksję. Dla mnie też była to okazja do takiej refleksji; nie mogę powiedzieć, że dzieła sztuki, jakie można oglądać w kościołach z późniejszych epok nie dają mi powodów do podziwu, cenię je, jako wyraz kunsztu, jednak nie budzą one we mnie wzruszenia takiego, jakie jest moim udziałem w kościołach romańskich, gdzie architektura i sztuka pełnią rolę służebną a nie są celem same w sobie. Zdjęcia, jakie wtedy zrobiłam we wnętrzu świątyni nie są dobrej jakości, ponieważ światło nie było najlepsze a z uwagi na ochronę fresków wyłączyłam flesz; jednak mimo to, mam nadzieję, że przynajmniej częściowo dają wyobrażenie o ich dawnej wspaniałości.

W kościele znajduje się jeszcze jeden cenny zabytek - wielki krzyż, wyrzeźbiony w drewnie. Twarz Chrystusa i forma tego krzyża skojarzyły mi się z naszymi stylizowanymi  świątkami i w pierwszej chwili sądziłam, że jest to dzieło współczesne; byłam naprawdę zdziwiona, kiedy okazało się, że pochodzi on z XII wieku! Nie znalazłam informacji na ten temat, jednak mam wrażenie, że poddano go zaawansowanym zabiegom konserwatorskim a poprzeczna belka krzyża według mnie wręcz lśni nowością (ale mogę się mylić). Niestety, robione przeze mnie zdjęcie okazało się kompletnie nieudane, więc zamieszczam jedno z ogólnie dostępnych, jakie znalazłam w internetowej domenie publicznej.  

Drugą ze świątyń należących do opisywanego tu kompleksu jest kościół San Vincenzo. O wiele większy, został gruntownie przebudowany w XVII i XVIII wieku z tego okresu pochodzi również jego wystrój. W czasie tej restrukturyzacji dodano mu elegancki portyk i skrzydła boczne, gdzie mieszczą się dwa oratoria; dzięki temu powstał bardzo ładny dziedziniec otoczony krużgankiem. Z dawnego, wczesnochrześcijańskiego kościoła, jaki wzniesiono w XI wieku, pozostała piękna, rozległa krypta, poświęcona świętemu Antoniemu. Jest ona dostępna dla zwiedzających, więc mogłam tam podziwiać wspaniałe kolumny i posadzki, gdzie mimo upływu czasu i wielu stóp, które tamtędy przeszły, nadal widać motyw róży o siedmiu płatkach, wyryty ręką nieznanego artysty - kamieniarza. 

  

Cały ten kompleks wzniesiono w bardzo atrakcyjnym miejscu, są tu starannie utrzymane trawniki a piękne platany dają miły cień, tworząc przy tym wspaniałe tło dla kościołów. Nieopodal napotkałam ładny, barokowy budyneczek, który w pierwszej chwili wzięłam za kapliczkę, jednak okazało się, że jest to obudowane źródło z pojemną cysterną na wodę, co zapewne niegdyś dobrze służyło zdrożonym podróżnym. Tuż obok, pośrodku pięknej kępy drzew znalazłam też ciekawą w kształcie fontannę a na przyległym, niewielkim placu, okazały pomnik poświęcony pamięci żołnierzy pochodzących z Gravedony, którzy polegli na wojennych frontach.

Jak wspominałam, obydwa kościoły leżą niemal na skraju wody i jest stąd piękny widok na jezioro oraz otaczające je góry. Można go podziwiać siedząc w cieniu platanów, chłonąc błękit nieba zlewającego się z kolorem połyskliwych fal i zieleń Prealp, dające nawet w upalny dzień miłe  poczucie chłodu. Wszystkie lombardzkie jeziora są naprawdę przepiękne, dostarczają też mnóstwa wrażeń, lecz ten widok był jednym z najbardziej relaksujących, jakie zdarzyło mi się oglądać. Oczywiście nie ma tu mowy o żadnych rankingach, czy porównaniach, każde z nich oferuje coś innego i w zależności od naszych oczekiwań lub nastroju, możemy znaleźć w nich to "coś" co w danym momencie nas oczaruje i sprawi, że właśnie w tej chwili i w tym miejscu poczujemy się wspaniale. Czasem jest to oszołomienie na widok natłoku wspaniałości a innym razem poczucie, że przeżywamy miły moment dolce far niente, słodkiego nieróbstwa, kiedy odpoczywa nasze ciało i umysł, myśli płyną leniwie a oko ogarnia obraz jako całość, nie rejestrując nadmiaru szczegółów... Z takich chwil nie pamięta się detali, jedynie ogólne wrażenie doskonałego odprężenia, swego rodzaju trans, w którym chciałoby się pozostać na długo.

Niestety, każda wycieczka się kończy i moja też dobiegła kresu, przyszedł moment, kiedy należało pomyśleć o powrocie. Tym razem poszłam na przystanek w centrum miasta, aby jeszcze raz rzucić okiem na ładny bulwar i Palazzo Gallio, wielką willę, stojącą na skraju wody. Wybudowano ją  w XVI wieku dla kardynała Tolomeo Gallio, lecz właściciel nigdy w niej nie mieszkał, gdyż nie dożył jej ukończenia. Spadkobiercy kardynała nie byli nią zainteresowani, więc za panowania austriackiego ulokowano w niej szpital. W początkach XIX wieku willa przeszła w ręce prywatne a obecnie jest siedzibą Zrzeszenia Gmin Alto Lario. Wokół niej jest zabytkowy ogród pełen krzewów kamelii; to sprawia, że w okresie ich kwitnienia przybywa tam sporo ludzi, żeby podziwiać ten piękny spektakl natury. Szkoda, że nie starczyło mi czasu na obejrzenie pozostałych zabytków Gravedony, w tym niewielkiej, romańskiej świątyni pod wezwaniem SS Gusmeo e Matteo, wzniesionej w miejscu, gdzie za czasów Maksymiana zostali straceni i pochowani ci dwaj męczennicy. Żałowałam tym bardziej, że można tam zobaczyć ciekawe freski pędzla Gian Maura, młodszego z braci della Rovere, znanych pod przydomkiem Fiammenghini. Gdybym miała więcej czasu mogłabym też pójść do Peglio, górskiej wioski odległej o trzy kilometry od Gravedony; w tamtejszym kościele również są malowidła naścienne tego płodnego artysty, w tym autoportret a także wizerunki jego żony i dzieci, które umieścił pośród wielu innych postaci.

W okolicy jest też wiele ciekawych szlaków, którymi można powędrować w głąb gór, jednak dla mnie było to zbyt daleko aby planować jakieś dłuższe wycieczki, zważywszy, że sam dojazd do Como trwa około godziny a z Como do Gravedony półtorej, co w sumie dawało pięć godzin jazdy, nie licząc przesiadek. Z tego względu zwykle wybierałam górskie trasy położone bliżej domu, dzięki czemu mogłam przeznaczyć więcej czasu na wędrówkę sensu stricto. Jednak zdarzało się ( jak to było w przypadku Madonny del Tiglio, której oktagonalna wieża zafascynowała mnie tak bardzo) iż jakieś miejsce do tego stopnia zawładnęło moją wyobraźnią, że bez względu na odległość po prostu musiałam zobaczyć je z bliska....

Jak zwykle można zobaczyć więcej zdjęć  z Gravedony w albumie>

https://photos.google.com/album/AF1QipMEiy50eiHBSuCar9H5SrmVne44z3UPwym0-5lJ?hl=pl