Lombardia. Wokół Jeziora Lugano - Albogasio i Castello di Valsolda.

Po długich tygodniach milczenia spowodowanych różnymi perturbacjami, (które mi odbierały energię i chęć robienia czegokolwiek) postanowiłam, że spróbuję znów coś napisać na temat moich spotkań z Valsoldą i jeziorem Lugano. Nie ukrywam,  zmobilizowały mnie sympatyczne komentarze zaprzyjaźnionych blogerów, gdyż wynikało z nich, że moja absencja nie pozostała niezauważona. Niejednokrotnie zawierały one także słowa otuchy i życzenia powrotu do zdrowia, za co jeszcze raz wszystkim bardzo, bardzo dziękuję! Myślę, że dla każdego z nas jest to najmilsza rzecz, kiedy okazuje się, iż komuś nas brakuje w ogromnym zalewie blogów...

W związku z tym postanowiłam, że wezmę się w garść i napiszę dalszy ciąg historii, która rozpoczęła się od streszczenia książki Antonio Fogazzaro "Piccolo mondo antico". Część czytelników zapewne pamięta, jak pisałam o Castello, małej miejscowości, położonej na zboczu góry, gdzie mieszkała Luiza wraz ze swą matką i gdzie w kościele św. Marcina ona i Franco przysięgali sobie miłość po grób. Oczywiście, był to dla mnie wystarczający powód, aby się tam wybrać, ale nie bez znaczenia było też to, że Castello widziane z brzegu jeziora wyglądało nadzwyczaj malowniczo, z bryłą kościoła i zwartą ścianą piętrowych domostw, ciasno przytulonych do siebie, uczepionych do zbocza góry niczym ptasie gniazdo. Nie bardzo wiedziałam, jak tam dotrzeć, ale postanowiłam, że na początek po prostu pójdę przed siebie, w stronę kościoła w Albogasio, wiosce położonej powyżej Orii, po drugiej stronie drogi z Porlezzy do Lugano.

Niebawem znalazłam się przy stromych, kamiennych schodach a gdy pokonałam wszystkie 110 stopni, natknęłam się na żółtą tablicę informującą, że jest to "Calcinera" gdzie Fogazzaro kazał Luizie czekać na markizę i gdzie wiatr zwiastujący nadchodzącą burzę odwrócił jej parasol a tym samym momencie z wioski nadbiegły lamentujące kobiety, wołające, że mała Ombretta wpadła do jeziora...Schody zaprowadziły mnie na niewielki taras obok kościoła, który co prawda z powodu braku tynków wyglądał na niewykończony, ale mimo to, pięknie się prezentował ze swoją harmonijną i elegancką sylwetką. Nie mogłam się oprzeć wrażeniu, że jest w nim coś znajomego i gdzieś już widziałam podobną fasadę. O tym, że to wrażenie mnie nie omyliło dowiedziałam się dużo później i było to dla mnie prawdziwym zaskoczeniem; jednak o tym, co odkryłam, napiszę  w innym poście. Wioska Albogasio składa się z dwóch frakcji; ta położona niżej nosi nazwę Albogasio Inferiore (Dolne), zaś ta znajdująca się wyżej, zgodnie ze swym usytuowaniem, Albogasio Superiore (Górne). 

Tu chciałabym wtrącić małą dygresję; w języku włoskim w odniesieniu do niewielkich miejscowości używa się nazwy "paese" co oznacza zarówno wioskę, jak i kraj. Jednak te wioski niczym nie przypominają naszych wsi, gdzie zazwyczaj domy usytuowane są wzdłuż drogi, w bezpośrednim sąsiedztwie rozległych pól lub luźno rozrzucone na nieco większej przestrzeni. 

Lombardzkie paese bardziej przypomina małe miasteczko, ze swoją zwartą, wiekową zabudową, plątaniną wąziutkich uliczek i wspólną infrastrukturą, na którą składa się kościół (czasem jeden a czasem dwa lub nawet trzy) publiczne ujęcie wody zwane "fontana", najczęściej będące obudowanym źródłem, na co wskazuje również jego nazwa (słowo "fonte" oznacza źródło). Oprócz tego, nie może też zabraknąć "lavatoio" czyli pralni, gdzie niegdyś kobiety z wioski przychodziły, aby zrobić pranie, wielkiego, kamiennego koryta z odpływem, pełnego bieżącej wody, również płynącej ze źródełka.

Lavatoio, najczęściej znajduje się w pod zadaszeniem wspartym na eleganckich arkadach, lecz zdarza się też, że jest to po prostu murowana wiata o trzech ścianach. Szeroki, kamienny brzeg koryta niegdyś służył kobietom za tarę a upraną odzież płukało się w przepływającej wodzie. Dziś jest to jedynie relikt przeszłości, ale mimo to, nikomu z mieszkańców nie przychodzi do głowy, że można by go zlikwidować; wręcz przeciwnie, najczęściej są to miejsca wysprzątane i zadbane, niejednokrotnie wyposażone w ławkę i ozdobione kwitnącymi kwiatami. 

Fontanna i lavatoio to prawdziwe błogosławieństwo dla strudzonego łazika; można tam zaczerpnąć czystej, świeżej wody, obmyć twarz i ręce lub po prostu usiąść na ocembrowaniu, aby odpocząć w cieniu, w sąsiedztwie szemrzącej wody. Ja również podczas moich wędrówek korzystałam z tego dobrodziejstwa, jakim jest nieograniczony dostęp do wody w kraju, gdzie w letnich miesiącach upał jest naprawdę obezwładniający, dlatego też do fontann i wiejskich pralni mam stosunek sentymentalny a wśród moich zdjęć jest sporo takich, na których je uwieczniłam.

Dawniej mieszkańcy górskich wiosek zajmowali się pasterstwem, kultywowali niewielkie tarasowe poletka albo gaje oliwne. Dziś rolnictwo i pasterstwo straciły na znaczeniu, ludzie, którzy tu żyją, najczęściej jeżdżą do pracy w mieście, niektórzy przenieśli się tam na stałe a rodzinny dom odziedziczony po przodkach jest dla nich jedynie miejscem weekendowego lub wakacyjnego wypoczynku. 

W związku z tym, w dzień powszedni trudno kogoś spotkać na ulicy; miejscowości te sprawiają wrażenie wymarłych, wiele domostw ma pozamykane okiennice, dobitnie świadczące o tym, że nikogo nie ma w domu. Osobiście uwielbiałam tę senną atmosferę, gdyż mam naturę kota samotnika chadzającego własnymi drogami, poza tym spotkanie przypadkowego przechodnia w takiej małej wiosce nabiera innego, bardziej osobistego wymiaru, niż ma to miejsce w gęsto zaludnionych miejscowościach. Zazwyczaj staje się ono okazją do wymiany pozdrowień i kilku nie zobowiązujących słów, lecz czasem przeradza się w bardzo ciekawą rozmowę. Zauważyłam też jedną rzecz, która pięknie świadczy o tamtejszych mieszkańcach, mianowicie niesłychaną życzliwość wobec przybysza z innych stron. Kiedy już udało mi się spotkać kogoś i np. pytałam o drogę, czy też prosiłam o informację na temat jakiegoś miejsca albo budynku, zawsze otrzymywałam wyczerpującą odpowiedź, przeplataną grzecznościami i wyrazami sympatii.

Oczywiście, były też nieliczne wyjątki, ale te mogłabym policzyć na palcach jednej ręki, gdyż Włosi z natury są narodem szczerym, raczej łatwym w codziennych kontaktach i w stosunku do obcych naprawdę rzadko bywają niegrzeczni, czy agresywni bez żadnego powodu, ja osobiście nigdy z tym się nie spotkałam. Mam nadzieję, że czytelnicy mi wybaczą tę przydługą dygresję, ale to co napisałam, jest dość istotne dla atmosfery moich włóczęg po Valsoldzie, gdzie cisza, spokój i ludzka życzliwość, są chyba nieodłącznym elementem codziennej egzystencji. Podczas pierwszej wędrówki do Castello, jedynie rzuciłam okiem na Albogasio Superiore, gdzie nad wszystkimi budynkami górowały dwie wille, które zauważyłam, kiedy byłam w Orii. Jedna z nich szczyciła się rzędem białych kolumn na froncie, więc nic dziwnego, że nadano jej nazwę "Palazzo delle Colonne", choć nie wykluczone, że ma ona związek z nazwiskiem pierwszych właścicieli, należących do rodziny Colonna.

Ten dom opisał Fogazzaro w "Piccolo mondo antico" o czym wspomina jedna ze znanych nam już, żółtych tablic, stojąca nieopodal. Co ciekawe, miał tam mieszkać powieściowy pan Giacomo Puttini (wraz z wujem Pierem był on świadkiem na ślubie Franca i Luizy) co w pewnym sensie jest zgodne z prawdą, gdyż tak się nazywał rzeczywisty właściciel domostwa, żyjący w Albogasio w połowie XIX wieku. Jednak nigdzie nie znalazłam wzmianki mówiącej o tym, czy bohater książki oprócz nazwiska otrzymał również  inne cechy swego 

pierwowzoru. Natomiast drugi, okazały dom, wzniesiony nieopodal, miał jeszcze bardziej zaskakującą formę. Front korpusu głównego zdobiły dwa piętra arkadowych portyków, natomiast po bokach widniało coś, co wyglądałoby na wieże, gdyby dodano im hełmy, zamiast przykrywać całość jednym dachem. Z napisu umieszczonego na froncie dowiedziałam się, że jest to willa Salve, powieściowy dom austriackiego urzędnika, pana Pasotti (przyjaciela markizy, babki Franca) i jego żony Barbary, zwanej Barborin.  Podobnie, jak Palazzo delle Colonne, willa wyraźnie odcinała się swoim wielkopańskim wyglądem na tle okolicznych skromnych, kamiennych domków. Jak się później dowiedziałam, ma ona bardzo interesującą historię, którą opiszę w oddzielnym poście, wraz z innymi ciekawostkami, dotyczącymi związków Valsoldy z Polską. 

W Albogasio nie zatrzymałam się na dłużej, bowiem czas uciekał a mnie czekała dalsza wędrówka do Castello, więc bez ociągania pomaszerowałam asfaltową drogą, aż do zakrętu, gdzie na zboczu widniała ścieżka, prowadząca pomiędzy ogrodami. W jednym z nich pracował jakiś pan, którego zapytałam, czy mogę tamtędy przejść, by nieco skrócić drogę do wioski. Okazało się, że istotnie jest to skrót, powszechnie używany przez osoby idące pieszo; po chwili dróżka zaprowadziła mnie wprost na placyk przed kościołem. Kiedy znalazłam się w Castello, od pierwszej chwili poczułam, że jestem w innym świecie. To wrażenie jeszcze się wzmogło, gdy zagłębiłam się w wąziutkie uliczki, chłonąc ich niepowtarzalną atmosferę z zachwytem oglądając piękne portale z marmuru i piaskowca, ażurowe balkony z kutego żelaza i naścienne freski. Szczególnie mnie zachwyciła jedna z kamienic, wspaniale zdobiona z okazałym herbem nad wejściem. Miasteczko było kompletnie wymarłe, tym razem nie spotkałam  tam żywego ducha, słyszałam jedynie dźwięk dzwonków powietrznych i plusk wody w niewidocznej fontannie.

Zaczęłam się rozglądać wokoło, dostrzegłam dzwonki, zawieszone w oknie na najwyższym piętrze wąskiej kamieniczki, jednak nie miałam pojęcia, skąd dobiega odgłos ciurkającej wody. Na nieodległym placyku co prawda znalazłam piękną fontannę, lecz jej kran był zakręcony a granitowa misa sucha. Zapuściłam się w jedną z uliczek, ale i tu nie było widać źródła tego intrygującego dźwięku. Czas, jaki miałam do dyspozycji mijał niebłaganie i musiałam myśleć o powrocie, jednak odchodząc z Castello wiedziałam, że jeszcze nie raz odwiedzę to magiczne miejsce. Tak też się stało i wkrótce ponownie zawitałam do Valsoldy, jednak tym razem nie pojechałam do Orii, wysiadłam nieco wcześniej w San Mamete i poszłam w górę mulatierą biegnącą poród gajów oliwnych. 

Tym razem do Castello weszłam od strony północnej, gdzie znajdują się antyczne domostwa wzniesione na litej skale. Wydrążono w niej płytkie korytarze, zaś na nich dobudowano ściany z łupanego kamienia wzmocnione cementem, tworzące wąskie portyki. Stąd mogłam popatrzeć na południową ścianę Pizzo di Cressogno z wioskami Puria i Loggio u stóp oraz przepaścistą dolinę o urwistych zboczach, gdzie kaskadami spada w dół strumień Soldo, kończący swój bieg w wodach jeziora Lugano. Ponownie ruszyłam wąskimi zaułkami Castello, oglądając subtelne detale mijanych budynków; znów usłyszałam znajomy odgłos dzwonków tańczących na wietrze i radosny plusk fontanny. Skręciłam w stromą uliczkę biegnącą pod górę i po chwili znalazłam się na dwupoziomowym placu, gdzie zobaczyłam fontannę, której dźwięk przyprowadził mnie w to miejsce. Jej forma była dość prosta, nie wyglądała też szczególnie antycznie, wręcz przeciwnie, powiedziałabym, że jest jak najbardziej współczesnej proweniencji.

Jednak mimo to, jej stylizowany, sześciokątny granitowy basen, nieźle się komponował z zabytkowymi budynkami. Na środku owego basenu znajdował się również sześciokątny obelisk a na nim umieszczono dwa ozdobne odpływy z kutego żelaza. 

To z nich cienkim, lecz nieprzerwanym strumieniem płynęła woda, wydająca subtelny odgłos, jaki usłyszałam podczas mojej pierwszej wizyty. Także i tym razem nie zobaczyłam żadnego z mieszkańców Castello, nie wykluczone, że za zamkniętymi bramami domostw był ktoś, kogo rankiem nie wygnała z domu konieczność udania się do pracy lub szkoły, jednak znowu miałam wrażenie, że w tej chwili jestem tam jedyną żywą istotą... Nie zobaczyłam żadnej głowy, która ukazałaby się w otwartym oknie, żadnego poszczekującego psa, czy przemykającego kota...Słońce, stojące już dość nisko, rzucało ostre cienie, dzieląc ściany budynków na połowę; ich górna część kąpała się w jego blasku, zaś dolna, gdzie wiekowe kamienie porastał zielonkawy mech, w wilgotnym, chłodnym cieniu.

Niezależnie od tej pustki i pozornego wyludnienia, Castello nie sprawiało smutnego wrażenia, raczej było w tym onirycznym nastroju coś ze snu, w którym mamy poczucie zawieszenia w nierzeczywistej przestrzeni albo baśniowej scenerii, uwiecznionej na pastelowym obrazku. W dzieciństwie uwielbiałam książkę "Pinokio" z prześlicznymi ilustracjami Jana Marcina Szancera, szczególnym sentymentem darzyłam tę, przedstawiającą scenę, kiedy to ślimak odprawia Pinokia spod drzwi Błękitnej Wróżki. Portal zdobiący wejście i maleńkie  okienko obok, zauroczyły mnie do tego stopnia, że narysowałam moją własną wersję tej sceny (nawiasem mówiąc, był to całkiem udany obrazek) a zamiłowanie do tego typu architektury pozostało we mnie do dziś.  Być może, w Castello poczułam się tak swojsko, ponieważ odnalazłam tam to, co najbardziej kocham, prostotę bryły i piękno detalu, skromne uroki, stworzone niegdyś przez ludzi, którym były one potrzebne niczym chleb powszedni; ślady przeszłości, nienaruszone przez potomnych, choć nieco poczerniałe na przestrzeni wieków, jakie minęły od chwili ich powstania... 

Jednak również w Castello  miała miejsce pewna zmiana, jak dotąd nieodwracalna. Myślę tu o zamku, od którego pochodzi nazwa wioski. Istotnie, dawno temu był tu zamek obronny, zbudowany prawdopodobnie jeszcze w pierwszym tysiącleciu, który odegrał znaczącą rolę w XII i XIII wieku, kiedy to trwały krwawe walki pomiędzy Mediolanem i Como. W XVI stuleciu został on zrównany z ziemią na polecenie Karola Boromeusza, biskupa Mediolanu, sprawującego w Valsoldzie władzę zwierzchnią. Nie ma zgody co do motywów tej decyzji, mówi się o warunkach, na jakich został zawarty traktat pokojowy ze Szwajcarią, lecz także o tym, że zamek, opuszczony przez wojsko, stał się schronieniem miejscowych rozbójników i zagrażał bezpieczeństwu publicznemu w tych stronach. W XIX wieku pozostały z niego jedynie mizerne ruiny; co prawda kupił je pewien Anglik z zamiarem odbudowania zamku, lecz zamysł ten nigdy nie został zrealizowany. Dokonano rekonstrukcji jedynie jego niewielkiej części, będącej prywatnym domostwem. 

Zauroczona tym spokojnym i pięknym zakątkiem, nie mogłam się oprzeć chęci aby go odwiedzić co jakiś czas, więc zapewne wzmianki na ten temat pojawią się jeszcze niejednokrotnie. W następnym poście chciałabym napisać o dwóch najważniejszych zabytkach Castello, jakimi są kościół św. Marcina i Casa Pagani oraz związkach Valsoldy z Polską. 

Jak zwykle zapraszam do obejrzenia albumów z tego niezwykłego miejsca >

https://photos.google.com/album/AF1QipOEA-SBnY1rPAhnjk6NFeV2P3FPRemu2V1939xK?hl=

Lombardia. Valsolda, świat miniony, świat odnaleziony...

Mam nadzieję, że tych osób, które przeczytały poprzedni post, nie zniechęciło moje długie milczenie i znów zechcą powędrować wraz ze mną, aby odkryć czarodziejskie zakątki Valsoldy. Jak już pisałam poprzednio, nad jezioro Lugano trafiłam przez czysty przypadek i splot okoliczności, ale zanim tam dotarłam, upłynęło wiele lat mojej emigracji. W tym czasie niekiedy wspominałam film "Piccolo mondo antico" obejrzany tuż po przyjeździe do Włoch a wtedy znów miałam przed oczami wąskie zaułki górskich wiosek i uliczki schodzące tuż na skraj wody.

Pewnego dnia trafiła w moje ręce ulotka, promująca jednodniową wycieczkę po jeziorach Como i Lugano, jaką można zrobić korzystając z dogodnych połączeń statkiem, pociągiem i autobusem. Propozycja wydała mi się atrakcyjna, tym bardziej, że na bilety przysługiwała zniżka, więc postanowiłam, że kiedyś muszę się tam wybrać. Z tego projektu zwierzyłam się mojej przyjaciółce Patrycji a nasza rozmowa niespodziewanie zeszła na temat filmu, który kiedyś zrobił na mnie tak wielkie wrażenie. Patrycja wspomniała, że podobno sceny plenerowe do niego kręcono właśnie w okolicy miejscowości Porlezza, to wystarczyło, aby ożywić moją wyobraźnię i wzbudzić we mnie przemożną chęć zobaczenia tych stron.

Co prawda, już wcześniej miałam okazję popatrzeć na Valsoldę z drugiego brzegu jeziora, kiedy  wędrowałam po zielonych stokach Valle d'Intelvi, jednak tym razem chodziło o coś więcej, osobiste pójście śladami bohaterów filmu, więc mimo znacznej odległości, nie mogłam sobie odmówić takiej frajdy! Samo dotarcie do Porlezzy okazało się bardzo czasochłonne, ponieważ jak zwykle musiałam odbyć godzinną podróż do Como, by wsiąść do autobusu jadącego do Menaggio, gdzie nastąpił krótki postój. Następnie autobus ruszył w dalszą drogę w stronę Lugano; mniej więcej w połowie drogi dojechaliśmy do północnego krańca jeziora, gdzie leży Porlezza, w sumie ta podróż zajęła mi niemal dwie godziny. Miasteczko okazało się małym rozczarowaniem i nie oszołomiło mnie swoją urodą. Składa się ono przede wszystkim z dużej ilości współczesnych domków, nie odznaczających się niczym szczególnym oraz kilku klockowatych hoteli nieopodal przystani. Do tego pogoda była w kratkę, przez chwilę nawet zanosiło się na deszcz i choć promienie słońca uparcie próbowały przebić się spoza ciężkich chmur, niebo nadal było szaro-bure a jezioro rozhuśtane zimnym wiatrem, miało kolor ołowiu.

Szczerze mówiąc, chyba zbyt wiele oczekiwałam, sądziłam, że zobaczę romantyczne zakątki, podobne do tych, jakie stanowiły scenerię filmu, tymczasem malutkie centrum historyczne w niczym ich nie przypominało... Błąkałam się po bulwarze, gapiąc na jezioro leżące pomiędzy górami z dominującymi szczytami  Monte Sighignola i San Salvatore, które zamykały ten ponury pejzaż. W tej sytuacji pozostawało mi jedynie zasięgnięcie języka u miejscowej ludności, choć tu miałam pewne opory. Wydawało mi się, że kiedy zapytam, gdzie kręcono film, mogę być poczytana za nawiedzoną  dziwaczkę, szukającą taniej sensacji. Ale mimo to, postanowiłam, że chwycę byka za rogi. Weszłam do baru ( w małych miejscowościach często bywa on również ochotniczą agendą informacji turystycznej) gdzie dla niepoznaki zamówiłam kawę i lody. Obsłużyła mnie sympatyczna, rozmowna dziewczyna, z którą szybko nawiązałam kontakt, więc po chwili odważnie wypaliłam, że szukam śladów "Piccolo mondo antico". 

Tu spotkało mnie miłe zaskoczenie, bo zamiast popukać się w głowę, barmanka zasypała mnie gradem informacji, a z nich wynikało, iż istotnie film (a nawet dwa filmy, bo była też wersja wcześniejsza od tej, którą oglądałam) kręcono w wioskach leżących nieopodal, co więcej, tam toczy się również akcja książki, więc reżyser poszedł za ciosem i starał się wiernie odtworzyć jej klimat, korzystając z tej naturalnej scenografii.

Dowiedziałam się też, że powinnam wsiąść w następny autobus do Lugano i pojechać w stronę włosko-szwajcarskiej granicy, do wioski  Oria, gdzie bez problemu mogę rozpocząć wędrówkę śladami bohaterów powieści Fogazzaro, gdyż znajdę tam specjalne, żółte tablice informacyjne. Nie bardzo wiedziałam o co chodzi z tymi tablicami, ale uznałam, że nie będę się dopytywać, bo zapewne sama odkryję wszystko na miejscu, więc bez zwłoki udałam się na przystanek.

Wraz ze mną na autobus czekały dwie włoskie turystki, które mi powiedziały, że również jadą do Orii aby zobaczyć willę Fogazzaro. Zaskoczyła mnie ta wiadomość, bo nie miałam pojęcia, iż autor książki mieszkał w tych stronach, ani o tym, jak ścisły związek miało to z jego twórczością. Chociaż jeszcze o tym  nie wiedziałam, był to moment przełomowy w moim spotkaniu z Valsoldą i jej historią, pisarzem oraz jego twórczością.

Od tej chwili zaczęłam ich powolne odkrywanie i poddałam się oczarowaniu, które przerodziło się w trwałą miłość do tego niezwykłego zakątka. Ta fascynacja zaprowadziła mnie jeszcze dalej, zaowocowała przeczytanymi książkami, poszukiwaniami w internecie a także wieloma refleksjami...

Tymczasem nadjechał zatłoczony autobus, do którego oprócz mnie wsiadło jeszcze sporo osób jadących w tę samą stronę; na szczęście jazda trwała dość krótko i po kilkunastu minutach jazdy wysiadłam w Orii. Kiedy rozejrzałam się wokoło, zachwyciła mnie uroda pejzażu, jaki miałam przed oczami. Droga wiodąca do Lugano nie biegnie samym brzegiem jeziora, lecz nieco wyżej, więc lustro wody leżało w pewnej odległości.

Dzieliły mnie od niego czerwone dachy małych domków, ukrytych w bujnej zieleni drzew a pomiędzy nimi wystrzelała szara, kościelna wieża. Po drugiej stronie jeziora widziałam masywną sylwetkę Monte Bisgnago i strome stoki Valle d'Intelvi, porośnięte gęstym lasem, wyglądającym niczym ciemnozielony aksamit. Pogoda poprawiła się zdecydowanie, co prawda powietrze nadal było ciężkie i wilgotne, ale słońce wyjrzało pomiędzy chmurami a te szybko zniknęły pozostawiając po sobie delikatny woal foschii. Miałam okazję podziwiać wspaniały spektakl natury, kiedy to góry i jezioro powoli wyłaniają się z ciemnych zasłon w całej krasie swoich kolorów a kropelki wilgoci rozproszone w powietrzu zacierają wszystkie kontury, lśniąc i migocąc w blasku słońca. Był to urzekający i niezapomniany widok, przez chwilę miałam wrażenie, że jestem tam oczekiwanym gościem i to specjalnie na moje przybycie przyroda przygotowała to niezwykłe widowisko...

Później w książce Fogazzaro przeczytałam opis podobnego zjawiska, dość częstego w tych stronach a wtedy ponownie wróciło do mnie wspomnienie dnia, kiedy po raz pierwszy zobaczyłam Valsodę. Wówczas pomyślałam sobie, że tak musiał czuć się książę z arabskiej bajki, kiedy przyprowadzono mu nigdy nie widzianą oblubienicę a ona powoli podniosła zasłonę i ukazała mu swą piękną twarz...Przez chwilę stałam na niewielkim tarasie, podziwiając jezioro w dole i zalesione zbocza gór, gdzie przytuliło się kilka wiosek połączonych krętą drogą, biegnącą powyżej tej, którą przybyłam. W wioskach można było dostrzec wyniosłe kościoły a w tej położonej najbliżej, zauważyłam dwie wielkie wille, ozdobione kolumnami, odcinające się swoim wielkopańskim wyglądem na tle skromnych domków z szarego kamienia. Nieopodal tarasu, gdzie stałam, były wąskie, kamienne schodki, prowadzące w dół; skierowałam tam swe kroki i po chwili dotarłam do uroczej uliczki sąsiadującej z zielonymi ogrodami, gdzie cichutko szemrały liście drzew prześwietlone słońcem.

Uliczka biegła dość wysoko; poniżej widziałam dach kościoła, zaś przede mną były następne schodki, które zaprowadziły mnie wprost do niewielkiego portyku. Pokonałam jeszcze kilka stopni i znalazłam się na niewielkiej przestrzeni pomiędzy budynkami, wybrukowanej kamiennymi płytami. Przede mną otworzył się widok na wody jeziora, oddzielone skarpą oraz niskim murkiem. Lewą stronę tego placu stanowiła boczna ściana willi z małą loggią i tarasem, po prawej był kościół a pomiędzy nim i jeziorem, tuż na skraju skarpy, wzniesiono okazałą pergolę.  W tym momencie serce zabiło mi mocniej, bo zrozumiałam, że znalazłam się w w samym środku jednej ze scenerii, w jakiej kręcono film! Wszystko było dokładnie tak samo, niczego nie brakowało i nic nie zostało usunięte na potrzeby scenariusza... Przed sobą miałam dom wuja Piera, w którym po ślubie zamieszkali Franco i Luiza, na tarasie ponad loggią stał metalowy stolik z krzesełkami, przy którym Franco z przyjaciółmi pijał popołudniową kawę a pod pergolą był jego ukochany ogród, gdzie z miłością pielęgnował swoje rośliny. Obok zauważyłam pierwszą z licznych tablic, o jakich powiedziała mi barmanka w Porlezza. Umieszczono na niej krótką notkę biograficzną o pisarzu, mapkę Valsoldy oraz fragment "Piccolo mondo antico" nawiązujący do tego miejsca. Tuż obok kościoła rosły wielkie cyprysy, zaś w głębi pinia, dokładnie tak jak w książce - z tą różnicą, że tymczasem stała się okazałym drzewem, podczas gdy w powieści była zaledwie odchowaną sadzonką...

W tym magicznym momencie zachłysnęłam się czarem tego niezwykłego miejsca, które geniusz pisarza unieśmiertelnił a potomni uszanowali i z pietyzmem pozostawili wszystko na swoim miejscu. Jednak to nie była ostatnia niespodzianka, bo na ścianie domu, wśród zielonych liści bluszczu, widniała tablica pamiątkowa, poświęcona pamięci Antonia Fogazzaro z medalionem przedstawiającym jego podobiznę. W tym momencie zrozumiałam, że jestem przed willą niegdyś będącą jego domem, o której wspominały dwie panie, spotkane na przystanku. Postanowiłam obejrzeć wszystko dokładnie, więc weszłam do portyku przecinającego dom na przestrzał. Po lewej stronie miałam darsenę, gdzie wedle powieści utonęła mała Ombretta a po prawej schody prowadzące do kuchni, skąd unosił się smakowity zapach gotujących się potraw.

Przez otwarte drzwi rzuciłam okiem do wnętrza i zobaczyłam duże pomieszczenie z tradycyjnym, kuchennym wyposażeniem, pełne starych mebli oraz naczyń z miedzi i białej porcelany w kobaltowe wzory. Po chwili z głębi domu wyszedł młody człowiek, więc zadałam mu pytanie o willę. Chyba nie był tym specjalnie zaskoczony, bo bardzo chętnie odpowiedział, że istotnie niegdyś był to dom pisarza a obecnym właścicielem jest jego prawnuk, markiz Giuseppe Roi, pracodawca mojego rozmówcy. Nie pytany dodał też, że markiz jest mieszkańcem Vicenzy, ale przyjeżdża do Orii na wakacje i właśnie jest obecny, więc nie ma możliwości obejrzenia wnętrza domu. Zrozumiałam z tej rozmowy, że zapewne nie byłam pierwszą osobą, jaka zwróciła się do niego w poszukiwaniu informacji i zapewne zdarzało mu się ulegać prośbom admiratorów Fogazzaro, pragnących choć przez chwilę popatrzeć na pokoje, które autor tak sugestywnie opisywał w swojej książce. Sympatyczny młodzian powiedział mi też, że markiz jest osobą w podeszłym wieku i jakiś czas temu sporządził testament, w którym zapisał willę FAI z zastrzeżeniem, iż ma w niej powstać muzeum poświęcone pamięci jego pradziadka.

 

Pomyślałam sobie, że to naprawdę piękny gest, bo zapewne jest wiele osób, dla których podobnie jak dla mnie, odwiedziny w tym miejscu będą niezwykle ważnym przeżyciem. Pożegnałam mojego rozmówcę i ruszyłam na dalsze oględziny Orii. Jest to maleńka wioska, składająca się z kilku uliczek, w większości mających formę schodów łączących wąskie domki, wznoszące się tarasowo na stromym zboczu, tulące się do siebie pomiędzy skrajem wody i asfaltową drogą. Maleńki placyk oraz równie mikroskopijna przystań, dopełniały wizerunku miejscowości, gdzie oprócz młodego człowieka, o którym już wspominałam i dwóch pań, przybyłych wraz ze mną, nie spotkałam żywego ducha. Szczerze mówiąc, nie narzekałam z tego powodu, bo lubię takie samotne zwiedzanie, zwłaszcza w miejscach o tak niepowtarzalnym nastroju. Ponownie wróciłam na plac przed kościołem i ruszyłam w przeciwną stronę, mulatierą biegnącą pomiędzy wysokimi murami oddzielającymi ogrody należące do sąsiednich posesji.

Mulatiera zaprowadziła mnie na mały cmentarz, gdzie w otwartej kaplicy znalazłam trzy nagrobki, kryjące szczątki siostry pisarza Iny Fogazzaro Dainioni i jej męża oraz wnuka Fogazzara, Antonia Roi (był on stryjem markiza Giuseppe). Pisarz kilkakrotnie umieszczał ten cmentarz w swojej tetralogii - tu miała spoczywać Ombretta i jej rodzice a po latach również ich synowa Eliza, nieszczęśliwa żona Piera Maironi  i wreszcie on sam. W pobliżu zauważyłam następną tablicę informacyjną z ilustracją oraz fragmentem powieści. Jak już wspominałam, Oria sprawiała wrażenie kompletnie wyludnionej, więc byłam dość zaskoczona, kiedy na drodze nieopodal cmentarza, ni stąd ni zowąd spotkałam niedbale ubranego chłopaka z bujną, potarganą czupryną i grubą książką w ręku. Wyglądał na jakieś osiemnaście lat, mijając mnie uśmiechnął się nieśmiało i grzecznie powiedział tradycyjne "salve" a kiedy mu odpowiadałam, nasze oczy spotkały się w przelotnym spojrzeniu. W tym ulotnym momencie, nie mogłam się oprzeć wrażeniu, iż mimo wszystkich różnic, jakie nas dzielą, mamy coś wspólnego - obydwoje w tym miejscu szukamy śladów minionego świata...

Czy muszę dodawać, że gdy wracając z cmentarza ponownie znalazłam się na placyku koło willi, w cieniu loggi pod tarasem (gdzie Fogazzaro pijał kawę podobnie jak jego powieściowy bohater Franco) siedział ów chłopak, po uszy zatopiony w lekturze...Być może, poszedł tam, żeby w tym romantycznym zakątku czytać jedną z jego powieści albo  młodzieńcze wiersze Antonia, w których przyszły pisarz opiewał piękno Valsoldy? 

Ukradkiem zrobiłam chłopcu zdjęcie, po czym wycofałam się po angielsku aby swą obecnością nie psuć mu nastroju. Pomyślałam sobie, że może właśnie rośnie nowy pisarz lub poeta, zakochany w tej ziemi i jej przeszłości? To miejsce miało niezaprzeczalną magię, to był dom, gdzie młody Antonio spędzał wakacje, więc kto wie, może i on kiedyś tak siadywał w cieniu loggi, żeby czytać, marzyć i pisać wiersze... Przypomniały mi się też moje lata "chmurne i durne", kiedy to spędzałam moje ostatnie wakacje w Warszawie i pełna romantycznych porywów biegałam do Łazienek, gdzie siadałam pod kasztanami z tomikiem wierszy Byrona, w którym za zakładki służyły mi zasuszone płatki róż...

Po opuszczeniu Orii powędrowałam do Albogasio i Castello, wiosek położonych na zboczu Monte Boglia, jednak ich opis będzie tematem następnego posta.  

Jak wspominałam, ta wędrówka po Valsoldzie nie była ostatnią; na przestrzeni kilku letnich miesięcy 2008 roku byłam tam wiele razy, gdyż nie mogłam się wyrwać z pod uroku tej krainy. Po upływie kilku lat przyszedł też dzień, w którym mogłam przekroczyć progi willi Fogazzaro (będzie o tym oddzielny post). Miało to miejsce wiosną 2011 roku z okazji Dni Otwartych FAI (markiz Guiseppe Roi zmarł w roku 2009 i zgodnie z jego wolą, w willi powstało muzeum) co było dla mnie niezwykłym przeżyciem. Przez te lata przeczytałam wszystkie książki Fogazzara przetłumaczone na język polski a także ciekawe opracowanie pt. "Antonio Fogazzaro i jego epoka" Katarzyny Biernackiej -Licznar. Pokusiłam się także o lekturę powieści "Piccolo mondo antico" i "Malombra" po włosku, co w moim przypadku było imponującym dokonaniem z uwagi na styl i słownictwo, różniące się od tego, jakim mówi się współcześnie. Te czytelnicze trudności powiększał jeszcze fakt, iż pisarz obficie używał różnego rodzaju dialektów, co sprawia, że język jego postaci wiele mówi zarówno o miejscu oraz klasie społecznej z jakich one pochodzą. Do dziś często słyszy się opinię, że Włoch z północy nie rozumie Włocha z południa a w XIX wieku, kiedy zjednoczona Italia dopiero zaczynała tworzyć język literacki wspólny wszystkim Włochom, te regionalizmy były o wiele bardziej słyszalne.

Swoim zwyczajem, zaczęłam też sklejać w jedno drobne skrawki informacji, na jakie natrafiałam przy różnych okazjach. Tym, co mnie najbardziej zainteresowało, był fakt, do jakiego stopnia realne zdarzenia znalazły swoje odbicie w twórczości Fogazzara. Otóż okazało się, iż  było ich niemało, począwszy od tego, że pierwowzorem Franca Maironi był Mariano, ojciec pisarza, który wbrew woli swego rodzica, bogatego przemysłowca z Vcenzy, wyszedł poza swoją sferę i ożenił się z panną Teresą Barrera, córką architekta pochodzącego z Valsoldy. Jednak rysy matki Fogazzara odnajdziemy nie w postaci Luizy, lecz jej matki, pani Rigey, której pisarz dał nie tylko to samo imię, ale również obdarzył ją podobnymi cechami charakteru. Natomiast wzorcem dla powieściowej Luizy była przyjaciółka rodziny, pani Luiza Venini Campioni, którą pisarz znał od czasów swojego dzieciństwa i to właśnie jej zadedykował 'Piccolo mondo antico". 

Twardy i nieustępliwy charakter, w jaki autor wyposażył markizę oraz jej negatywny stosunek do małżeństwa Franca, miał swe źródło w rzeczywistym konflikcie, jaki podzielił rodziców Fogazzara i jego dziadka, (nota bene, również Antonia). Natomiast pod postacią Piera Ribeiry, bez trudu można odkryć jego pierwowzór, jakim był wuj Teresy, Pietro Barrera, wspaniały człowiek, bardzo kochany przez krewnych, dla których był prawdziwą podporą. Oczywiście, również wiele pomniejszych postaci miało swe żyjące modele, część z nich jest znana, zaś inni zniknęli w mrokach zapomnienia. Także powieściowy opis domu w Orii (matka Fogazzara otrzymała willę w spadku po swoich krewnych i rodzina pisarza zwykle spędzała tam wakacje) oraz całej okolicy, jest nadzwyczaj wierny, bo choć na przestrzeni minionego stulecia na terenie Valsoldy powstało nieco nowych domostw, jednak nie tak wiele, aby zdecydowanie zmienić charakter tych stron.

W zasadzie jedyną taką rzeczą jest asfaltowa droga Porlezza - Lugano, która powstała w okresie międzywojennym. Jej budowa sprawiła, że musiano poświęcić niektóre ogrody, jednak mieszkańcy chyba zrobili to bez żalu, zważywszy na fakt, iż poprzednio komunikacja na wybrzeżu jeziora była mocno utrudniona i ludziom pozostawały piesze wędrówki lub droga wodna. Oczywiście, podczas ciepłych miesięcy rejs statkiem czy łódką był przyjemnością sam w sobie, ale kiedy nadchodził okres niepogody, podróżnym zapewne nie było do śmiechu (taką sceną podróży podczas deszczu i zawieruchy, rozpoczyna się "Piccolo mondo antico") tym bardziej, że wzburzone wody jeziora niejednokrotnie na zawsze pochłaniały swoje ofiary. Tu chciałabym dodać, że również dramatyczny opis śmierci Ombretty był odbiciem realnego zdarzenia, kiedy to  Mariano, dziesięcioletni syn pisarza (imię otrzymał po dziadku ze strony ojca) nieomal się utopił w darsenie należącej do willi i z pewnością straciłby życie, gdyby nie matka, która w porę nadbiegła i wyciągnęła nieprzytomnego chłopca z wody. Podobnie jak Franco w powieści, także Antonio Fogazzaro przebywał wtedy w Lugano i dopiero po powrocie dowiedział się o wypadku. 

Pisarz dla całej trójki swoich dzieci był nadzwyczaj kochającym ojcem (oprócz syna miał jeszcze dwie córki) więc nie trudno sobie wyobrazić, co czuł w tej sytuacji... 

Tym razem los ich oszczędził, jednak dziesięć lat później dwudziestoletni Mariano niespodziewanie zmarł na tyfus, co dla Fogazzara było strasznym ciosem. W sukurs (podobnie jak Francowi) przyszła mu jego głęboka wiara w Boga, jednak ta strata sprawiła, że rozwiały się wszystkie nadzieje, jakie pokładał w tym mądrym i uzdolnionym chłopcu. To straszne przeżycie znalazło swe odbicie na kartach "Piccolo mondo antico" kiedy autor opisywał to, co się działo w domu Maironich po śmierci ich małej córeczki. Szczerze mówiąc, ta część powieści mocno mną wstrząsnęła, gdyż oprócz ogromu i różnorodności emocji opisanych przez autora, całość cechuje tak dogłębna analiza stanów duszy i umysłu, że było dla nie jasne, iż takie strony mógł napisać tylko ktoś, kto sam przeżył coś podobnego. Fogazzaro bardzo prawdziwie przedstawił  uczucia Franca i Luizy a także ich brak wzajemnego zrozumienia z powodu odmiennego przezywania żałoby, co doprowadziło do separacji i nieomal rozpadu małżeństwa. Z racji mojego zawodu bardzo często spotykałam się ze śmiercią i  musiałam patrzeć na rozpacz tych, którzy pozostali. Jestem też matką, dlatego mogę sobie wyobrazić, co czują rodzice po stracie dziecka; jednak wyobraźnia to jedno a znalezienie wiarygodnego sposobu aby myśli ubrać w słowa, to zupełnie inna sprawa... 

W następnych postach napiszę też o związkach Valsoldy z Polską, poprzez przybliżenie postaci kilku wybitnych artystów, urodzonych w okolicznych wioskach. To niespodziewane odkrycie było dla mnie wielkim zaskoczeniem i jednym powodem więcej, abym poczuła jeszcze silniejszą więź z tym pięknym miejscem.

Jeśli ktoś miałby ochotę obejrzeć więcej zdjęć z Orii i Porlezzy, jak zwykle zapraszam do albumu>

 https://photos.google.com/album/AF1QipNuTe1c1V5LzHHTPFCx4_D2kkjdePuaCZa6tJGT?hl=pl

Lombardia. Wokół jeziora Lugano - "Piccolo mondo antico".

Jak pisałam w pierwszym poście na temat jeziora Lugano, jest on bardzo kręte i składa się z kilku odnóg. Starałam się chociaż w niewielkim zakresie pokazać ich urodę, więc długo wędrowaliśmy  wspólnie wzdłuż jego brzegów, aby na koniec znów dotrzeć do tej części, którą po raz pierwszy zobaczyłam kiedy popłynęłam statkiem z Lugano. Wtedy jeszcze nie wiedziałam, że obszar leżący na północnym brzegu, pomiędzy włoskim miastem Porlezza i szwajcarską Gandrią, nosi nazwę Valsolda. Ograniczają go szczyty Monte Boglia, Monte Fiorina i Monte dei Pizzoni, a  na zboczach i nad wodami jeziora znajdziemy dziesięć niewielkich, malowniczych wiosek. Pewnego lata dotarłam tam ponownie, tym razem od strony lądu - od tej pory to miejsce stało się dla mnie nie tylko celem częstych wycieczek, lecz przede wszystkim moją ulubioną okolicą, gdzie przeżyłam najpiękniejsze momenty wzruszeń, oczarowanie pejzażem i historią tej ziemi. Te moje wędrówki spowodowały, że nieco później sięgnęłam po kilka książek; ich przeczytanie zaowocowało dalszymi poszukiwaniami i lekturami, a następnie przyszedł czas na zastanowienie się nad wieloma istotnymi tematami... Znalazło się tu miejsce nie tylko dla refleksji nad podobieństwem dziejów Galicji i Lombardii, które przez długi czas wchodziły w skład Austro-Węgier, lecz przede wszystkim nad znaczeniem zasad moralnych w życiu człowieka a także wartości, jakim jest cierpienie oraz poświęcenie, niejednokrotnie tak ważne dla przejścia na wyższy stopień rozwoju duchowego. To wszystko wiązało się odkryciem pewnej przepięknej książki, opisującej dzieje Valsoldy i niewielkiej grupy mieszkających tam ludzi, których uczucia oraz problemy mimo nieco staroświeckiego anturażu nic nie straciły na aktualności. Co więcej, mimo iż od tamtych czasów minęło sto pięćdziesiąt lat, miejsca, jakie autor w niej opisuje, również prawie się nie zmieniły, więc mogłoby się zdawać, że za chwilę za zakrętem wąskiej uliczki zobaczymy rąbek czarnej sukni Luizy a na balkonie z widokiem na jezioro usiądzie Franco ze swoją popołudniową kawą...

Jednak najbardziej zadziwiający jest sposób, w jaki odkryłam Valsoldę oraz to, jak długą drogę przebyłam w przenośni i dosłownie, zanim tam dotarłam. Być może, właśnie owa droga dała taki walor mojemu spotkaniu z tą ziemią, leżącą nieco na uboczu, która nie wystawia swoich uroków na pokaz, lecz strzeże ich zazdrośnie dla tych, co zadadzą sobie trud jej odkrycia i pokochają bez zastrzeżeń. Zaczęło się to wszystko dawno temu, kiedy po przyjeździe do Włoch przez krótkie trzy miesiące mieszkałam w Bari. W owym  czasie moja znajomość włoskiego  była bardzo mizerna; jednak mimo to, nie stroniłam od oglądania telewizji, zarówno dla zabicia czasu, jak również  szybkiego osłuchania się z językiem. Pewnego razu miałam okazję obejrzeć film "Piccolo mondo antico" nakręcony (jak się później dowiedziałam) na podstawie powieści Antonio Fogazzaro. Nie mam pojęcia, co sprawiło, że historia wydała mi się znajoma, niewykluczone, że po prostu bardzo dawno temu czytałam tę książkę, bo chociaż nie znałam wielu słów, miałam wrażenie, że doskonale rozumiem o co w chodzi w filmie. Być może, było to również zasługą aktorów - Claudii Pandolfi i Alessandro Gassmana, którzy stworzyli bardzo wyraziste postacie? Kilka lat później przeczytałam ową powieść po włosku (co było dość istotnym wyzwaniem ze względu na styl i słownictwo) a na koniec Marta kupiła mi na Allegro jej  polskie tłumaczenie. Tak czy inaczej, ta historia niezwykle mnie zafascynowała, więc spróbuję ją pokrótce streścić, tym bardziej,  że ma ona istotne znaczenie dla dalszego rozwoju wypadków.

Jak to już zostało powiedziane, akcja powieści toczy się na pograniczu szwajcarsko - lombardzkim w spokojnym zakątku nad jeziorem Lugano, zwanym Valsolda. Jest rok 1850 a w Europie jeszcze pobrzmiewają echa Wiosny Ludów. Lombardia nadal pozostaje pod władaniem Austrii co powoduje, że lokalne społeczeństwo jest mocno podzielone na stronnictwo patriotyczne i pro habsburskie, nie brakuje również osób pracujących na rządowych posadach po prostu dla chleba, choć w duchu żywią antypatię dla okupantów. Stosunki pomiędzy Włochami i Austriakami są bardzo napięte, chyba bardziej niż w ówczesnej Galicji, która cieszyła się znaczną autonomią i przypominają raczej te, jakie panowały w tej części Polski, która się znajdowała pod zaborem rosyjskim. Austriacy mieli świadomość, że nadal prowadzone są konspiracyjne działania mające na celu przyłączenie Lombardii do Królestwa Sardynii ( w jego skład wchodził sąsiedni Piemont) więc nie wahali się przed ostrymi represjami wobec podejrzanych. Częste były rewizje w domach osób znanych ze swoich  patriotycznych przekonań;  w efekcie nawet z pozornie zupełnie błahego powodu można było trafić do więzienia. Wystarczyło jakieś niezbyt oględne zdanie w przechowywanym liście, stara pamiątkowa szabla po dziadku, zagraniczna książka lub gazeta, aby podejrzany stawał się przestępcą, winnym spisku zmierzającego do obalenia istniejącego porządku.

W takiej sytuacji geopolitycznej rozkwita miłość Franca Maironi i Luizy Rigey. Franco należy do miejscowej arystokracji, jest to młodzieniec o gorącym sercu i otwartej głowie, kochający poezję i muzykę, zagorzały patriota. Wraz z babką, markizą Orsolą Maironi swą jedyną krewną, mieszka w miejscowości Cerssogno w willi nad brzegiem jeziora.  Luiza pochodzi z burżuazji, jej ojciec, który był profesorem uniwersytetu już nie żyje, natomiast matka  ciężko choruje i nie opuszcza swego domu w małej, górskiej wiosce Castello, gdzie mieszkają obie panie. Panienka jest dobrze wychowana, równie piękna jak mądra, oprócz tego odznacza się nieugiętym charakterem. Mimo jej osobistych zalet babka Franca absolutnie nie godzi się na ten nierówny związek i oznajmia wnukowi, że go wydziedziczy jeśli nie ożeni się w obrębie swojej sfery z osobą, którą ona zaakceptuje. Pomiędzy babką i wnukiem istnieje także otwarty konflikt na tle politycznym, ponieważ markiza jest znana ze swych pro austriackich sympatii.

Franco postanawia, że nie wyrzeknie się swych uczuć oraz poglądów za cenę majątku i potajemnie żeni się z Luizą. Małżeństwo zostaje zawarte pod osłoną nocy, w kościele w Castello. Kilka godzin po tej ceremonii profesor Gilardoni przyjaciel Franca wyznaje mu, że jakiś czas temu porządkując dokumenty swego zmarłego ojca będącego plenipotentem markiza Maironi dziadka Franca, odkrył kopię testamentu, z którego wynika, że cały majątek zapisał on nie żonie, lecz wnukowi. Profesor milczał o tym fakcie, gdyż nie chciał wywoływać rodzinnych niesnasek mając też na względzie to, że Franco tak czy inaczej odziedziczy wszystko po babce. Potajemny ślub i groźba wydziedziczenia sprawiły, że wyjawił tę dotąd skrzętnie skrywaną tajemnicę.

Jednak Franco nie chce zrobić użytku z dokumentu, ponieważ wejście w prawa do spadku wymagałoby procesu sądowego i udowodnienia babce, że jest oszustką co jego zdaniem okryło by hańbą całą rodzinę. Zabrania przyjacielowi wspominać o tym komukolwiek a zwłaszcza babce i Luizie, prosi go też o spalenie testamentu, lecz mimo danej obietnicy profesor nie spełnia jego życzenia. Markiza, będąca osobą małoduszną i pozbawioną skrupułów wyrzeka się wnuka, kiedy dowiaduje się o jego potajemnym małżeństwie. Młodzi zamieszkują u Piera Ribeiry wuja Luizy, który posiada dom w niedalekiej Orii. Wuj pracuje jako inżynier w Como, więc przebywa z nimi jedynie okazjonalnie. Wkrótce umiera matka Luizy, młoda para żyje z niewielkiego funduszu, jaki Franco ma po matce i dzięki finansowej pomocy wuja. Z biegiem czasu pomiędzy małżonkami coraz bardziej uwidaczniają się różnice charakteru i światopoglądu, Luiza jest bowiem osobą bardzo zasadniczą, w duchu skłania się do filozoficznych poglądów swego ojca, zagorzałego materialisty. W przeciwieństwie do żony Franco żarliwie wierzy w Boga a jego podejście do życia jest pełne ideałów; cechuje go ogromne zamiłowanie do sztuk pięknych a także pracy w ogrodzie, gdzie każdą roślinę traktuje jak równą sobie istotę. Wszystko to nieco drażni Luizę i powoduje, że w pewnym sensie ma ona do męża ukrytą pretensję, iż żyje w swojej wieży z kości słoniowej, kiedy ona i wuj troszczą się o byt materialny. Mimo tych różnic nadal łączy ich głęboka i namiętna miłość. Ich rodzina powiększa się, przychodzi na świat córka Franca i Luizy, Maria, zwana Ombrettą. Kiedy dziecko ma trzy lata zdarza się coś, co sprawia, że egzystencja rodziny chwieje się w posadach... Okazuje się, że babka Franca nie zaprzestaje snucia intryg z austriacką policją, skierowanych przeciwko wnukowi. Przybierają one na sile, gdy markiza dowiaduje się od profesora Gilardoni, że Francowi jest znana historia testamentu. Zresztą Franco i bez tego jest dla Austriaków osobą wysoce podejrzaną, gdyż powszechnie wiadomo, iż potajemnie spotyka się z liberałami i emisariuszami pracującymi na rzecz zjednoczenia Włoch.

Dochodzi do nocnej rewizji w domu wuja Piera i ostrzegawczego aresztowania Franca, który dość szybko zostaje zwolniony, ponieważ tym razem babce zależało jedynie na jego zastraszeniu. Wkrótce markiza powoduje, że wuj Piero zostaje odprawiony na emeryturę, skutkiem czego jego zasoby pieniężne znacznie się kurczą a rodzinie zaczyna brakować środków na godziwe życie. W tej sytuacji Franco z bólem serca podejmuje decyzję o rozstaniu z bliskimi. Przekracza zieloną granicę i ucieka z Lombardii by udać się do Turynu, gdzie podejmuje pracę w redakcji gazety. Ten wyjazd jest istotny także dla jego bezpieczeństwa, ponieważ policja nadal żywo się nim interesuje. W Turynie przyłącza się do grupy miejscowych radykałów, którzy nie przestają pracować na rzecz zjednoczenia kraju i wyrugowania Austriaków z Lombardii oraz Veneto.

Dla Luizy i jej wuja nastają bardzo ciężkie czasy, młoda kobieta nie tylko rezygnuje z wielu rzeczy, aby ograniczyć wydatki na utrzymanie domu, podejmuje również pracę przy przepisywaniu tekstów. Wtedy niespodziewanie ponownie wychodzi na światło dzienne sprawa testamentu. Luiza, która dowiaduje się o nim przez przypadek przeżywa ogromną rozterkę duchową, gdyż ma świadomość, że  jej pogląd  na tę sprawę jest w niezgodzie z decyzją Franca, natomiast osobiście uważa, iż nie należy tolerować podobnego oszustwa. Postanawia spotkać się z markizą i powiedzieć jej to prosto w oczy a ponieważ wie, że ma ona przybyć do sąsiedniego Albogasio, idzie tam by poczekać na jej przybycie. Jednak  do rozmowy nie dochodzi, gdyż nadbiegają kobiety z Orii wołając, że coś złego przydarzyło się małej Ombretcie. Okazuje się, że choć w domu było kilka dorosłych osób, dziewczynka sama zeszła do darseny, gdzie cumowano łódkę, żeby pobawić się małym stateczkiem i wpadła do wody. Luiza biegnie o domu, gdzie zastaje nieprzytomną córeczkę; niestety, mimo całonocnych wysiłków miejscowego lekarza dziecko umiera. Franco potajemnie przybywa do domu i chociaż stara się wesprzeć żonę, ten dramatyczny wypadek stawia między nim i Luizą barierę nie do przebycia. Franco ponownie wyjeżdża do Turynu a jego głęboka, żarliwa wiara w Boga pozwala mu przetrwać i pogodzić się ze stratą dziecka. Natomiast Luiza pogrąża się w rozpaczy graniczącej z szaleństwem, nie tylko codziennie chodzi na cmentarz i rozmawia tam z córką, jakby dziecko nadal żyło, ale zaczyna uczestniczyć w seansach spirytystycznych, gdzie próbuje przywoływać jej ducha. Wuj Piero stara się jej pomóc w tym trudnym okresie, lecz otwarcie potępia takie postępowanie mówiąc, że jest to wbrew rozsądkowi i naturze. Wspomina również, że powinna urodzić drugie dziecko, co dla Luizy jest czymś absolutnie nie do pomyślenia. Tymczasem nadchodzą wielkie zmiany polityczne, jakie przynosi rok 1959. Królestwo Sardynii przy pomocy Francji szykuje się do wojny z Austrią, więc Franco wierny swym ideałom zaciąga się w szeregi armii. Pisze do żony list prosząc ją, aby spotkała się z nim na Isola Bella, wyspie leżącej na Lago Maggiore. Luiza nie chce tego spotkania, ponieważ uważa, że jej miłość do męża umarła i obawia się, że będzie on oczekiwał fizycznego zbliżenia, na jakie ona nie potrafi się zdobyć. Kiedy wuj Piero dowiaduje się o liście grozi Luizie, że pomimo słabego zdrowia sam pojedzie a na wyspę, aby spotkać się z Frankiem i wyjawi mu brutalną prawdę o stanie jej ducha i umysłu. Luiza ma świadomość, że mąż może umrzeć na polu bitwy z przekonaniem, iż kobieta, z którą związał się na dobre i na złe, po raz drugi opuściła go w decydującej chwili życia. Postanawia, że mimo wszystko pojedzie na wyspę by pożegnać się z mężem, choć dzieje się to niejako pod przymusem i wbrew jej chęciom.

Dla obojga jest to bardzo trudne spotkanie ze względu lata rozłąki i cierpienie będące ich udziałem, jednak Franco, człowiek otwarty i prostolinijny nie pozwala, żeby ten zły nastrój ich rozdzielił. Przypomina Luizie początek ich miłości i prosi, aby powtórzyła słowa, jakimi przed laty wyznała mu, że go kocha. Ta prośba oraz inne wspomnienia powodują, że w Luizie budzą się wszystkie dobre uczucia, jakie nadal ma dla męża i spędzają razem noc w hotelu na wyspie. Następnego dnia Luiza i Piero żegnają Franca, który wsiada na statek płynący na piemoncki brzeg, skąd wyruszy na wojnę. Wuj idzie na taras, żeby jeszcze raz popatrzeć na piękne widoki roztaczające się wokół i niespodziewanie umiera na serce. Luiza jeszcze nie wie, że w jej łonie rodzi się nowe życie...

Ta książka, którą tu dość pobieżnie streściłam, jest pierwszą z czterech części tetralogii, gdzie  Antonio Fogazzaro uważany za wybitnego pisarza owej epoki (był kandydatem do Nagrody Nobla) zawarł swe poglądy i idee. Z pozostałych tomów ( ich akcja toczy się w okolicy Vicenzy i Rzymu) dowiadujemy się, że Franco wrócił do domu, lecz zmarł skutkiem rany odniesionej w walce a Luiza także odeszła na zawsze niedługo po narodzinach drugiego dziecka. Protagonistą staje się ich syn poczęty na Isola Bella, który po wujecznym dziadku otrzymał imię Piero. Splatają się w nim dominujące cechy obojga rodziców, co sprawia, że jest on postacią naprawdę nieprzeciętną. Piero pod wpływem okoliczności życiowych przechodzi istotną przemianę duchową i niczym święty Franciszek bez reszty poświęca się  idei odnowy kościoła katolickiego, który sam Fogazzaro uważał za instytucję skostniałą i daleką od prawdziwie chrześcijańskiego ducha. 

Jednak mimo tych szczytnych celów, jakie sobie postawił autor pozostałe części cyklu są pod względem literackim nieco słabsze od pierwszej,  brakuje im dramatycznego napięcia i dyskretnego humoru, które sprawiają, że w pierwszej powieści widzimy kawałek prawdziwego życia. Są one bardziej wyrozumowane niż odczute i przeżyte, jakby autor tworzył szereg scen, będących nie tyle zwierciadłem życia, co ilustracją jego tezy filozoficznej. To sprawia, że postacie bohaterów nie przemawiają do czytelnika z tą siłą prawdy, jaka cechowała pierwszą część. Natomiast "Piccolo mondo antico"  to nie tylko piękna, choć bolesna historia dwojga ludzi, którym przypadła w udziale trudna miłość w trudnych czasach; to również historia miejsca, gdzie żyją, pokazująca jego niewątpliwe, choć surowe piękno. Całość jest wspaniale opowiedziana z głęboką analizą psychologiczną wszystkich postaci, zarówno głównych bohaterów, jak i całej galerii pomniejszych (o których tu nie wspominałam) dzięki czemu powieść jest również ciekawym przyczynkiem do poznania realiów owej epoki. 

W następnych postach chciałabym opowiedzieć o moich wędrówkach śladami Antonia Fogazzaro oraz jego bohaterów i o tym, jak poznawałam Valsoldę, gdzie toczy się akcja powieści a także przybliżyć emocje, jakie mi towarzyszyły. Zapraszam na ciąg dalszy.

Zdjęcia z Valsoldy można zobaczyć  w albumie >

https://photos.google.com/album/AF1QipNwJWddPM_7MWHPtxTFiZe3OdD4WtEhNRTvHU2u?hl=pl