Lombardia. Cimitero Monumentale - zabytkowy cmentarz w Mediolanie.

Miasto Mediolan lata swojej świetności po raz pierwszy przeżywało pod panowaniem książąt z rodu Viscontich i Sforzów.  Z tych czasów w  kościołach pozostały liczne kaplice, sarkofagi i podziemne katakumby, gdzie zwykle dokonywano pochówków najznamienitszych osób, powstawały też przykościelne cmentarze, gdzie w ziemnych grobach chowano osoby skromniejszej kondycji.

W późniejszym okresie, podczas dominacji austriackiej miasto nieco straciło na znaczeniu, lecz po odzyskaniu przez Włochy niepodległości, w drugiej połowie XIX wieku ponownie stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym i przemysłowym. Dziewiętnastowieczny Mediolan rozwijał się wspaniale a do arystokracji z urodzenia dołączyła coraz liczniejsza bogata burżuazja, prawdziwa "arystokracja pieniądza" Były to czasy, kiedy powstały całe kwartały ogromnych kamienic a raczej miejskich pałaców o bogatych zdobieniach, wspaniałych wewnętrznych dziedzińcach i luksusowych apartamentach. Miały one nie tylko zapewnić swoim mieszkańcom wszelkie wygody, lecz przede wszystkim być świadectwem ich zamożności i prestiżu.

To pragnienie podkreślenia świetności rodziny przejawiało się nie tylko w życiu doczesnym, miało także swój dalszy ciąg we wznoszeniu imponujących kaplic cmentarnych oraz okazałych nagrobków. Zresztą nie ma w tym nic zadziwiającego, gdyż ów obyczaj ma we Włoszech ogromną tradycję i niejeden wybitny rzeźbiarz zdobył nieśmiertelną sławę, tworząc grobowce na zamówienie papieży i władców; wystarczy wspomnieć w tym miejscu Michała Anioła, Donatella, Sansovina, czy Antonio Canovę. Dziś ta " nagrobkowa moda" może się wydawać przejawem ludzkiej pychy i wybujałego ego, ale nie należy zapominać o tym, że nie tylko jest to  bardzo ważny aspekt włoskiej kultury, lecz również istotna forma mecenatu, gdyż zamówienia na kaplice i rzeźby realizowali najwybitniejsi artyści danej epoki. O Cimitero Monumentale słyszałam niejednokrotnie, jako o mediolańskim "muzeum pod gołym niebem".

W głębi duszy miałam co do tego cień wątpliwości, gdyż znając włoską skłonność do nadużywania entuzjastycznych przymiotników sądziłam, że  w  opowiadaniach o jego wspaniałościach jest nieco przesady, tym bardziej, że kilkakrotnie będąc w okolicy, widziałam w prześwicie ulic wielką, białą, eklektyczną budowlę, która (jak mi powiedziano) stanowi integralną część cmentarza.

Nie wzbudziła ona mojego zachwytu, gdyż z pewnej odległości przypominała mi teatralną dekorację wykonaną z płyty kartonowo gipsowej, więc postanowiłam odłożyć projekt tej wizyty na bliżej nieokreśloną przyszłość. Jednak pewnego dnia, kiedy nie miałam ochoty na bardziej wyczerpujące wycieczki postanowiłam, że mój wolny dzień poświęcę na odwiedzenie kilku zakątków w Mediolanie, w tym Cimitero Monumentale. Okazało się, że inne zakątki musiały poczekać, ponieważ na cmentarzu spędziłam cały dzień. Mimo to, zobaczyłam najwyżej jego  połowę, co oczywiście musiało poskutkować następną wizytą.

Niestety, nie udało mi się skorzystać z usług przewodnika (który w wyznaczone dni i godziny oprowadza grupy chętnych) czego bardzo żałuję, gdyż z pewnością mogłabym się dowiedzieć wielu interesujących szczegółów oraz zadać parę pytań. Jak już wspominałam, główny budynek cmentarza  nie wzbudził mojego entuzjazmu, mimo iż jest dziełem bardzo znanego architekta Carlo Maciachini. Budowla powstała w latach 60 -tych XIX wieku, jest kompilacją stylu neogotyckiego, bizantyńskiego i romańskiego, co chyba podobało się jego współczesnym, skoro Rada Miasta zaakceptowała  projekt...

Ponieważ w Mediolanie  w owych czasach było wiele mniejszych i większych cmentarzy, podjęto decyzję o uporządkowaniu tego stanu rzeczy, zarówno ze względów organizacyjnych, jak i sanitarnych.

Niejako przy okazji  postanowiono też stworzyć godne miejsce, gdzie mogłyby spocząć prochy ludzi zasłużonych.

W związku z tym, powstał okazały, główny korpus z monumentalnymi  schodami zwany "Famedio" oraz dwa boczne skrzydła, połączone z nim długimi portykami. Famedio, czyli "Świątynia Sławy", jest poświęcone pamięci ludzi związanych z Mediolanem i szczególnie zasłużonych dla narodowej kultury. W jego centralnym miejscu umieszczono wielki sarkofag, gdzie spoczął Alessandro Manzoni, pisarz będący  dla Włoch tym, czym Henryk Sienkiewicz dla Polski. Napisał on najwybitniejszą włoską powieść "Promessi sposi", której akcja toczy się  nad jeziorem Como, w Lecco, Mediolanie i jego okolicy. Nieopodal Manzoniego spoczywa inny XIX -wieczny pisarz i patriota, Carlo Cattaneo. Brakuje grobu Verdiego, choć za życia był bardzo związany z Mediolanem, pochowano go w innej części miasta, w domu opieki dla emerytowanych muzyków ufundowanym przez kompozytora. Natomiast w bocznych skrzydłach znajdują się ogromne, piętrowe katakumby, gdzie leżą nie tylko doczesne szczątki wielu wybitnych osób zasłużonych dla społeczeństwa, lecz również tych, którzy mieli odpowiednie środki, aby tu sobie wykupić  miejsce wiecznego spoczynku. Z tyłu, za budynkiem Famedio, jest ogromy obszar właściwego cmentarza liczący 25 hektarów, składający się z wielu sektorów, przedzielonych symetrycznie biegnącymi alejkami.

W części za lewym skrzydłem spoczywają chrześcijanie obrządków nie - katolickich, natomiast  w sektorze po stronie prawej jest cmentarz żydowski. W głębi znajduje się ossarium a jeszcze dalej, na końcu głównej alei, budynek najstarszego w Europie krematorium. Na całym tym obszarze na przestrzeni minionych 150 lat powstała ogromna ilość kaplic i nagrobków w różnych stylach, od realizmu poprzez eklektyzm i symbolizm a na sztuce współczesnej skończywszy. Jedne z nich zadziwiają bogactwem i ogromem, inne swą niespotkaną formą, zaś jeszcze inne budzą wzruszenie prostotą  emocjonalnego przekazu. Gdybym chciała napisać  parę słów przynajmniej o najbardziej niecodziennych, powstałaby dość gruba książka; jednak nie sposób nie zatrzymać się choć przez chwilę przy tych, które z jakiegoś powodu szczególnie utkwiły mi w pamięci. I tak, nie mogę pominąć dwóch nagrobków  znajdujących się w galerii obok Famedio, ozdobionych pięknymi rzeźbami z białego marmuru. Pierwsza przestawia postać młodej, nagiej dziewczyny, natomiast druga matkę trzymającą w ramionach małe dziecko. Na cmentarzu znalazłam wiele posągów bardzo wymownych, jak piękna postać młodej kobiety z niemowlęciem na kolanach, anioł pochylający się nad maleństwem w kołysce, czy grupę dwojga dzieci przytulonych do siebie, umieszczoną na nagrobku, gdzie pochowano ich matkę. Są tu wykuci w marmurze żołnierze, którzy padli na polu chwały, spoczywający na płycie grobu, gdzie złożono ich doczesne szczątki a nawet postać mężczyzny wkładającego bochenek chleba do pieca (zmarły był starszym cechu piekarzy).

Należy też wspomnieć dwie okazałe budowle, widoczne z daleka i górujące swoim rozmiarami nad całym otoczeniem. Pierwsza należy do rodziny Bocconi, której Mediolan zawdzięcza prywatną uczelnię cieszącą się wielką renomą  (nosi ona nazwisko Ferdynanda Bocconi, swego założyciela) z ogromnym krzyżem i wieloma figurami nadnaturalnej wielkości.

Drugi, również bardzo szczególny grobowiec należy do rodziny Campari (właścicieli firmy produkującej sławne na całym świecie drinki) ozdobiony grupą przestawiającą Chrystusa w otoczeniu apostołów, siedzącego przy stole podczas ostatniej wieczerzy, również w co najmniej naturalnych rozmiarach. Zapadła mi w pamięć także okazała, lecz dość skromna kaplica grobowa Artura Toscaniniego, wykonana z białego marmuru, pokryta symbolicznymi płaskorzeźbami oraz miejsce zbiorowego pochówku Kawalerów Grobu Świętego; pozbawione zbędnych detali z sylwetkami rycerzy w zakonnych płaszczach wykonanymi metodą sgraffito. Aby dokładnie obejrzeć cały cmentarz należy spędzić tam wiele godzin, gdyż w zasadzie każda kaplica i grobowiec zasługuje na uwagę. Mnie szczególnie zainteresowała część żydowska, nieco odmienna w charakterze, gdzie oprócz bardzo okazałych nagrobków, widzi się również małe, proste tabliczki z nazwiskiem zmarłego. Oczywiście i tu nie brakuje bardzo ciekawych, symbolicznych wyobrażeń, jak choćby dziewczynka wstępująca na schody, czy dwa drzewa przypominające ludzkie ręce splecione do modlitwy lub dwie istoty, których nawet śmierć nie rozłączy...

Cały cmentarz nieco przytłacza, zarówno obszarem, jak i wystrojem. Nawet podczas wielokrotnych wizyt nie sposób ogarnąć ogromu szczegółów, niosących przesłanie o smutku rozstania i rodzinnych tragediach, kiedy  to odchodziły dzieci ledwie narodzone, młodzi ludzie zmarli gwałtowną śmiercią, matki i ojcowie rodzin w kwiecie wieku... Jest tu bardzo wiele rzeźb o zdecydowanie portretowym charakterze, wygląda to jakby osoba, która odeszła ze świata, strzegła miejsca swego wiecznego spoczynku. Inne przedstawiają  zmarłych w codziennych sytuacjach, podczas czynności wykonywanych za życia. Na bogatej liście mediolańskich zabytków, jakimi szczyci się to miasto, jest to ważne miejsce, niezwykłe i godne uwagi, zaś architektura i rzeźba w przeważającej części zasługuje na miano dzieł sztuki i jest interesującym świadectwem gustu panującego w danej epoce. Jednak nagromadzenie tych wspaniałości sprawia, że (przynajmniej w moim odczuciu) nie ma tu tej intymności i atmosfery, jaką się oddycha na małych, wiejskich cmentarzach, skłaniającej do refleksji i zadumy. Mimo to, w tym "Nekropolis" znalazłam coś, co mnie poruszyło i zaintrygowało, zagadkę, której mimo starań, nie udało mi się rozwiązać... W jednym ze skrzydeł głównego budynku umieszczono skromną stelę, gdzie na podstawie widnieją zdjęcia przedstawiające dwie kobiety i dwóch mężczyzn. Na obelisku umieszczono napis:

ALLA BALDA GIOVINEZZA

INES - VITTORIO - EURIDE - MOSE

                  MENOTTI             

  SEMPRE PIU TRISTE                         IL RINNOVATO PIANTO        

  Sii fedele fino alla morte, ed io ti darò

        corona della vita.   

                             Apocalisse 

( Śmiałej młodości Inez, Wiktora, Eurydyki i Mojżesza Menottich,

coraz smutniejszy, niekończący się

płacz.  Bądź wierny aż do śmierci, a ja ci dam koronę życia.) 

[Apokalipsa]

  
Na steli nie umieszczono żadnej wskazówki, ani daty śmierci tych czworga młodych ludzi. Ponieważ nosili to samo nazwisko zapewne łączyły ich więzy rodzinne, jednak ich charakter trudno odgadnąć. 

Być może byli rodzeństwem a może dwiema parami małżonków? Jakie były okoliczności, w których stracili życie i kto ich opłakiwał? Choć stroje na zdjęciach wskazują, że żyli przed Wielką Wojną, pod obeliskiem oprócz wiązanki sztucznych kwiatów zastałam dużą donicę z chryzantemami, co świadczy o tym, że ich pamięć nadal jest dla kogoś żywa mimo upływu wielu lat.

                   

Cimitero Monumentale w chwili obecnej nie jest jedynym mediolańskim cmentarzem, lecz mimo jego zabytkowego charakteru nadal odbywają się tu pochówki, gdyż okazałe kaplice i grobowce rodzinne są w stanie pomieścić szczątki jeszcze wielu zmarłych. Nadal też kultywuje się tradycję grzebania na nim ludzi szczególnie zasłużonych na polu kultury.

Zapraszam do obejrzenia pozostałych zdjęć w albumie Google >

https://photos.google.com/album/AF1QipOyT93S4M68wRkHWDK6np8_97KfSMnig5VNB-BN?hl=pl