Lombardia. Spacerem po Imbersago.

La vista mia nell'ampio e nell'altezza

non si smarriva ma tutto prendeva

il quanto e’ l quale di quella allegrezza.

                               Paradiso XXX 118-120

 Prima dell'inizio

Le galassie derivano da casuali concentrazioni di energia presenti nel momento della grande esplosione dell'universo, il Big Bang.Tali concentrazioni primigenie sono indizio di un passato ancor più remoto che si perderebbe nell’infinita profondità del tempo…Nella scoprire questo passato l’uomo si schiude al mistero della natura e della vita

2 Giugno 2004   

L'Amministrazione Comunale 

 

--------------------                  

Mój wzrok biegł wokół daleko i wysoko nie tracąc niczego, obejmował wszystko napawając się ogromem radości.

  Raj XXX 180-120

Zanim się zaczęło

Galaktyki powstają w wyniku przypadkowych koncentracji energii obecnych w momencie wielkiej eksplozji wszechświata, Wielkiego Wybuchu. Te pierwotne skupiska są jedynie oznakami jeszcze bardziej odległej przeszłości, która ginie w nieskończonej głębi czasu…Odkrywając tę ​​przeszłość, człowiek otwiera się na tajemnicę natury i życia.

(tłumaczenie własne)

W poprzednim poście pisałam o tym, jak wielkie wrażenie zrobił na mnie piękny wiersz Salvatore Quasimodo o rzece Adda. Zamieściłam w nim zdjęcie, które nadal budzi we mnie żywe wspomnienia, bo chociaż nie oszałamia kolorami ani spektakularnymi widokami, ma dla mnie szczególny urok, jaki mu nadaje ciemna zieleń drzew, spokojna toń rzeki i delikatna mgiełka w głębi. Zaznaczyłam też, że będzie więcej wpisów na temat mojej wycieczki do Imbersago, niewielkiego miasteczka, leżącego u stóp Colle di Brianza, pięknego pasma wzgórz rozciągających się na południe od Lecco wzdłuż biegu Addy. Tę wycieczkę poleciła mi koleżanka z którą wtedy pracowałam i jak przekonałam się po raz kolejny w Lombardii nawet w tak małych miejscowościach można znaleźć rzeczy naprawdę niezwykłe i zaskakujące. Nie będę się rozwodzić nad szczegółami jego historii, gdyż przechodziło podobne koleje losu co Lecco i przyległe do niego terytorium, bo chciałabym opowiedzieć  przede wszystkim o tym, co je wyróżnia. Zacznę od tego o czym chyba niewiele osób myśli podczas podziwiania uroków Lombardii, że przez kilkadziesiąt lat zarówno nasza Małopolska jak i północne rejony Włoch  wchodziły w skład Austro-Węgier  a  Polaków i Włochów łączyły te same aspiracje do wolności i niepodległości. Tradycje kulturalne i patriotyczne liczącego zaledwie dwa i pół tysiąca mieszkańców Imbersago, widać na centralnym placu, którego patronem jest Giuseppe Garibaldi. Garibaldi wraz z Giuseppe Mazzinim w czasie Wiosny Ludów stanęli na czele powstania, które miało wyzwolić ziemie włoskie spod dominacji austriackiej. Ta rewolta nie przyniosła oczekiwanych efektów, armia powstańcza i wspierające ją wojska królestwa Sardynii, dowodzone przez Polaka, Wojciecha Chrzanowskiego, poniosły klęskę w walce z dużo większymi siłami Cesarstwa. Jednak ani Garibaldi ani Mazzini nie stracili bojowego ducha; po przegranej bitwie pod Custozzą przybyli do Imbersago, będącego dla powstańców ważnym punktem strategicznym. Wieczorem w dniu 4 sierpnia 1848 roku z balkonu willi Albini, Garibaldi wygłosił płomienne przemówienie do mieszkańców tych okolic, by podnieść ich morale i umocnić w duchu patriotycznym.

Ten wolnościowy zryw nie był ostatnim, gdyż w 1860 roku Garibaldi ponownie stanął na czele drugiego, tym razem zwycięskiego powstania, które doprowadziło do odrodzenia zjednoczonego Królestwa Włoch. Było to ogromnym osiągnięciem nie tylko militarnym, ale i politycznym, zważywszy na fakt, że w zasadzie po raz pierwszy powstał na terenie Italii jednolity organizm państwowy, jednoczący wszystkie prowincje. Było to zasługą nie tylko bojowników, takich jak Garibaldi i jego towarzysze, czy rewolucyjnych wizjonerów pokroju Mazziniego, ogromną rolę w tym procesie odegrał również przyszły premier i wybitny polityk, Camillo Cavour. Wśród wielu narodów europejskich zdominowanych przez inne nacje, Włosi były pierwszym, któremu udało wybić się na niepodległość. Ta pamięć jest nadal żywa i  w każdej, nawet najmniejszej miejscowości nie może zabraknąć ulic, placów i pomników, przypominających o zasługach ludzi, który się do tego przyczynili. 

Willa Albini stoi bokiem do centralnego placu, pamiętny balkon skąd przemawiał Garibaldi, znajduje się nad wejściem do jej prawego skrzydła  a o tym wydarzeniu mówi napis na marmurowej tablicy pamiątkowej. Jednak o ile upamiętnienie tego ważnego momentu mieści się w zwyczajowo przyjętej normie, to druga z tablic, jaką znalazłam na tej samej ścianie budynku, wydała mi się dość zagadkowa i dała mi o wiele więcej do myślenia. To właśnie z niej pochodzą dwa cytaty, które zamieściłam na wstępie; autorem pierwszego jest Dante Alighieri; choć niema tam jego nazwiska, jest tytuł księgi i numer pieśni oraz numery wersów a to mówi samo za siebie. Natomiast nic nie wiem o autorze  drugiego cytatu, bardzo się nad tym zastanawiałam i jedyne sensowne wytłumaczenie, jakie przyszło mi do głowy było takie, że być może napisał to jeden z austrofili, astronomów - amatorów działających na terenie Brianzy. Nie wykluczone, że był nim odkrywca planetoid Valter Giuliani, nauczyciel fizyki z niedalekiej miejscowości Monticello, którego miałam okazję poznać w obserwatorium astronomicznym w Sormano (odwiedziłam je podczas wycieczki na Monte Palanzone link) a może ktoś związany z obserwatorium astronomicznym w sąsiednim Merate? Fundatorem tablicy jest Urząd Gminy Imbersago i powiem szczerze, bardzo mnie zafrapował ten pomysł połączenia w jednym miejscu dwóch cytatów, pozornie tak odległych a w istocie mówiących o tym samym - o nieskończoności, miejscu człowieka w kosmosie i życiu, które umiera aby się odrodzić.

Podobne trudne pytania rodzi fakt umieszczenia obok siebie tablicy pamiątkowej dotyczącej przemówienia Garibaldiego i tej mówiącej o transcendentalnych zagadnieniach bytu.  Być może zamysł był taki, by nam współczesnym przypominać o tym, że każda porażka jest tylko etapem a nie końcem walki a choć w bezkresie dziejów i przestrzeni nawet najwięksi bohaterowie są jednie małym ziarenkiem w młynie historii, to każde działanie człowieka, które tę historię zmienia, dotyka odwiecznej tajemnicy sensu naszego istnienia...

Kiedy wróciłam pamięcią do tego dnia, przyszło mi do głowy, że być może właśnie to miał na myśli Salvatore Quasimodo, kiedy pisał swój wiersz o kruchym pięknie naszego świata, który choć jest zaledwie okruszkiem w kosmosie, to dla nas tu żyjących czymś najważniejszym, nad czym trzeba czuwać, żeby przetrwało. Kto wie, może w nieskończoności są inne, lepsze i wspanialsze światy lecz nam dano właśnie to - nurt wody, giętkie trzciny, zielone liście dzikiego bzu kołyszące się na wietrze i tylko jedno życie ... 

Oprócz willi Albini przy centralnym placu miasteczka znajduje się wieża zbudowana z ciosanego kamienia, jedyna zachowana część średniowiecznych fortyfikacji. Obok niej wznosi się kościół San Paolo, najstarsza budowla sakralna w mieście,  którego budowa przypada na XIII wiek, jednak z jego pierwotnej bryły do naszych czasów pozostało niewiele, gdyż po wielokrotnych zniszczeniach został on gruntownie przebudowany w XVII stuleciu. Nieopodal kościoła i wieży wznosi się pomnik poświęcony mieszkańcom Imbersago, którzy zginęli na wojennych frontach. Ma on kształt wysokiego  cokołu z czterema kolumnami, na których spoczywa sarkofag, gdzie na marmurowych tablicach wyryto nazwiska poległych i daty ich śmierci. Na drugim krańcu tego niewielkiego placu jest bardzo ładna fontanna, składająca się z basenu o dwóch okręgach z którego tryska woda obmywająca rzeźbę przedstawiającą nagą, zamyśloną kobietę. Na wewnętrznym okręgu basenu wyryto napis "Questo sol m'arde e questo m'innamora". Ten na pozór zagadkowy napis jest cytatem z 106 sonetu Michała Anioła, jego adresatką była Vittoria Colonna a sens oddaje dalszy ciąg czterowiersza

Questo sol m'arde e questo m'innamora,

non pur di fuora il tuo volto sereno:

c'amor non già di cosa che vien meno

tien ferma speme, in cui virtù dimora.

(To słońce mnie pali i sprawia że się zakochuję, to się nie zmienia nawet z dala od twojej pogodnej twarzy, miłość nie jest czymś co przemija, miejcie nadzieję, bo w niej mieszka męstwo, - tłumaczenie własne)

Zanim odeszłam z tego miejsca, zadumałam się głęboko nad tym, co tam zobaczyłam, gdyż nie spodziewałam się, że na niewielkim placyku w małej miejscowości, stanę twarzą w twarz z historią, filozofią i poezją, że będę musiała szukać ukrytego sensu słów i porządkować myśli. Chociaż lata spędzone we Włoszech przyzwyczaiły mnie do podobnych doświadczeń, mimo wszystko z trudem okiełznałam uczucia i emocje.

Było w tym wszystko a może nawet zbyt wiele jak na jedną przechadzkę, wszechświat, poezja, bohaterstwo, poświęcenie, śmierć i miłość, po prostu życie...

Ponieważ Imbersago miało dla mnie jeszcze więcej niespodzianek, ciąg dalszy nastąpi.

Lombardia. Imbersago - rzeka Adda i jeden (bardzo ważny) wiersz.

 

 W pobliżu Addy

W południe Adda płynie u twojego boku,

podążając za odwróconym cieniem nieba.

Tutaj, gdzie pochylone owce wspinają się 

z głowami schowanymi w trawie, 

wzbiła się woda przecięta młyńskim  kołem, 

słychać było tylko kamienne żarna olejarni

i plusk oliwy w kadzi.

Tylko ciebie jednego przerazi zatrzymany ruch.

Nad gęstwiną żywopłotu ponownie

pojawia się korona czarnego bzu

a trzcina potrząsa młodymi liśćmi nad brzegami rzeki.

Życie które cię zawiodło jest w tym znaku roślin, 

pokłonie człowieczej ziemi wobec pytań i przemocy.

Ponownie zobaczysz ten sam kolor drewna

jest to dla ciebie tak samo pewne,

jak zasadzki twojej krwi i dłoń, 

którą podniesiesz do czoła aby zasłonić światło.

Salvatore Quasimodo (tłumaczenie własne)

Ten wiersz włoskiego noblisty z 1959 roku jest wyryty na marmurowej płycie, którą zobaczyłam w Imbersago, na murze przy przystani nad rzeką Adda. Zachwycił mnie tak bardzo, że postanowiłam go przetłumaczyć, nie gubiąc przy tym głębokiego sensu, jaki w nim znalazłam. Quasimodo napisał go niedługo po zakończeniu wojny w 1947 roku, kiedy ludzie którzy świeżo mieli w pamięci jej okropieństwa, tym mocniej odczuwali wagę i urodę najprostszych rzeczy. Zwykłe zajęcia, piękno przyrody i cykliczny cud jej odradzania poeta zestawił z ciężarem niepewności bytu oraz przeżytych doświadczeń, bo przecież natura ludzka pozostaje niezmieniona, wciąż nowe pokolenia doświadczają podobnej przemocy i zadają sobie te same pytania. Ziemia gdzie żyjemy jest tylko niemym świadkiem zdarzeń, niczym człowiek schylający głowę na widok rzeczy na które wolałby nie patrzeć. Jednak ta bolesna wiedza powoduje, że ulotne rzeczy wokół nas zyskują na znaczeniu, dzięki świadomości jak bardzo są kruche i narażone na zniszczenie, bo przecież silnik maszyny może stanąć a w ludziach obudzić się drzemiące w nich zło...

Salvatore Quasimodo urodził się w 1901 roku w mieście Modica na Sycylii, pełnym cudownych, barokowych budowli, wznoszących się tarasowo na zboczu skalistego wzniesienia. Zielono - błękitny pejzaż Lombardii, tak odmienny od widoku tego południowego miasta, gdzie dominuje kolor żółty i brunatny, musiał zrobić na nim ogromne wrażenie, gdyż porzucił charakterystyczne dla niego, skondensowane, hermetyczne formy, na rzecz niezwykle obrazowych opisów otaczającego go świata. Kiedy przyjechałam do Imbersago, nie znałam tego wiersza, przeczytałam go dopiero na przystani i nie ukrywam, że jego zrozumienie kosztowało mnie sporo wysiłku. Było to spowodowane tym, że są w nim skróty myślowe oraz zwroty o umownym znaczeniu, zakorzenione w świadomości ludzi mówiących językiem wyssanym z mlekiem matki, niekonieczne do końca zrozumiałe dla przybysza z innego kraju. Do tego trzeba dodać słowa, które można przetłumaczyć na kilka sposobów lub takie, których właściwy sens jesteśmy w stanie oddać tylko za pomocą omówień. To z kolei sprawia, że pewnym frazom można nadać zupełnie inne znaczenie i tu rodzi się klasyczne pytanie, co poeta miał na myśli? Osobiście uważam, że choć jest ono ważne, to nie mniejszą wagę mają skojarzenia, jakie poezja wywołuje w odbiorcy a w przypadku niejednoznacznych sformułowań, jest tu naprawdę duże pole do rozważań. Jednak ten wiersz oczarował mnie tak bardzo, że nawet sama dla siebie po prostu musiałam wgryźć się w niego, by odnaleźć to, co w nim przeczułam a następnie wyrazić w możliwie najprostszy sposób. Nie szukałam cudzych tłumaczeń, ponieważ chciałam znaleźć swoją własną interpretację. Mam nadzieję, że te wysiłki na coś się przydały i udało mi się w miarę sensownie wyrazić myśl, jaka jest w tym wierszu zawarta. Chyba największy problem miałam z krótką frazą zakończoną kropką, co oznaczało że jest to zamknięta myśl "Tu solo ti sgomenti a un moto spento." O ile jej początek można w zasadzie przetłumaczyć dosłownie to "moto spento" jest określeniem wieloznacznym, gdyż można je zrozumieć jako wyłączony motocykl, zgaszony silnik albo wstrzymany ruch urządzenia lub maszyny. Postawiłam na to trzecie, bo oczywiście wizja zepsutego motocykla podczas podróży wzdłuż rzeki ma sens, jednak chyba nie w tym kontekście. Natomiast co do silnika to tradycyjne olejarnie nie posiadały takowego i działały na takiej samej zasadzie jak młyn wodny o czym zresztą sam wiersz mówi jednoznacznie. Z tego powodu postawiłam na trzecią ewentualność, mając na uwadze to, jak ważną rolę pełni drzewo oliwne i sama oliwa w kulturze i życiu narodu włoskiego. W tym kontekście można przyjąć, że człowiek będący kreatorem oraz strażnikiem procesu tłoczenia oliwy pełni funkcję niemal kapłańską a z uwagi na doniosłość tej czynności, zatrzymany ruch koła wodnego i żaren budzi jego przerażenie. Myślę też, że sama olejarnia jest metaforą działania na rzecz ogółu, pozornie prostą pracą, od której zależy byt wielu ludzi.

Na koniec chcę jeszcze dodać, że ten post początkowo miał wyglądać zupełnie inaczej, ponieważ miałam po prostu opisać w nim moją wizytę w Imbersago a w dalszej kolejności w następnym artykule zrelacjonować wycieczkę do Cassano d'Adda. Obydwie miejscowości łączy to, że leżą nieopodal Lecco, nad Addą, piękną rzeką o której pisałam również parę dni temu tutaj. Kiedy przygotowywałam zdjęcia do posta, natrafiłam na jedno, gdzie uwieczniłam marmurową tablicę z wierszem Quasimoda i przypomniały mi się wszystkie niemal mistyczne doznania z nim związane. Dlatego to co miało być tylko akapitem stało się samodzielnym wątkiem, ale ponieważ temat Imbersago nie został wyczerpany, ciąg dalszy nastąpi.

Lombardia. Rejs po Jeziorze Lecco cz. II - miasto Lecco.

Ten post jest kontynuacją wpisu  Rejs po Jeziorze Lecco, który zamieściłam przed świętami Bożego Narodzenia zaznaczając, że ciąg dalszy nastąpi. Jak wiadomo święta zobowiązują do świętowania, więc po przerwie spowodowanej zamieszczaniem postów okolicznościowych a następnie problemami ze zdrowiem, wracam do tematu aby zakończyć relację z tej wycieczki. Poprzednio wspominałam o analogiach i różnicach pomiędzy Lecco i Como, zarówno jeśli chodzi o akweny, jak i o miasta. Pisałam też, że Lecco jest zdecydowanie mniej popularne wśród turystów, choć bez wątpienia także ma wiele do zaoferowania. Mam wrażenie, że w ostatnich latach to się zmieniło na lepsze, zwłaszcza że zważywszy bardzo duży wzrost cen noclegów w renomowanych miejscowościach, jest ono miejscem z wyboru dla osoby, która uważniej patrzy na swoje finanse i jest nastawiona na spokojniejszy wypoczynek. Lecco ma też tę zaletę, że jest położone dużo bliżej lotniska w Bergamo, poza tym jest tu świetna komunikacja kolejowa z miejscowościami na prawym brzegu jeziora. Jeśli ktoś chce się udać się na lewy brzeg albo do Bellagio, czy innej miejscowości na cyplu Triangolo Lariano, bez problemu może to zrobić dzięki promowi i statkom pływającym z niedalekiej Varenny. To sprawia, że jest ono bardzo dobrą bazą wypadową nie tylko w głąb Alp Bergamskich i Prealp, lecz także do zwiedzania ciekawych miejsc w obrębie całego jeziora Como (Lario). Wyprawę w okoliczne góry ułatwi kolej linowa, którą z obrzeży Lecco przemieścimy się na płaskowyż Pian di Erna, skąd można wyruszyć na górskie szlaki. Natomiast łącząc statek lub prom z pociągiem i autobusem, dotrzemy do niemal każdej miejscowości na brzegach jeziora a jeśli ktoś zechce odwiedzić Mediolan lub Monzę, ma do dyspozycji liczne pociągi lokalnej linii TreNord. Dodam jeszcze  to o czym już pisałam w innych postach, że kupując niezbyt drogi jedno- lub wielodniowy bilet zintegrowany, możemy do woli jeździć wszystkimi środkami regionalnej komunikacji miejskiej i pozamiejskiej (wyjątkiem jest komunikacja z lotniskami) w obrębie Lombardii, dzięki czemu oszczędzamy zarówno mnóstwo czasu jak i pieniądze.

Ale wracając do mojej wycieczki - tak jak pisałam w pierwszym poście, kiedy już minęliśmy Monte Moregallo po prawej i Monte San Martino po lewej stronie, na wysokości Monte Barro statek zakręcił i skierował się w stronę przystani w Lecco. Dzięki temu po raz pierwszy mogłam dokładnie obejrzeć tę miejscowość od strony wody, bo chociaż byłam tam kilkakrotnie, to zawsze widziałam ją niejako od wewnątrz. Lecco nie jest duże, zamieszkuje je ok. 46 tys. mieszkańców (Como liczy ich 84 tys.) jednak z racji niezbyt wysokiej zabudowy zajmuje dość spory obszar u stóp Monte Resegone, której postrzępiony szczyt przypominający zęby piły, stanowi malownicze tło dla panoramy miejscowości, nad którą góruje niemal stumetrowa wieża kościoła San Nicolo. Wszystko to wyglądało bardzo pięknie w promieniach słońca, które powoli chyliło się ku zachodowi, nasycając góry i całą okolicę swą pomarańczowo - różową barwą. Jak już wspomniałam, bywałam wcześniej w Lecco, zwłaszcza na początku mojego pobytu w Lombardii, gdyż tam znajdowała się moja ówczesna agencja pracy. Z tych wizyt nie mam szczególnie miłych wspomnień; ponieważ  była zima, nieprzyjemna pogoda odbierała mi wszelką chęć na zwiedzanie. Choć nie było śniegu, to temperatury oscylujące wokoło zera  w połączeniu z dużą wilgotnością powietrza dawały uczucie przejmującego chłodu, co nie sprzyjało spacerom. Wróciłam tam  po dwóch, czy trzech latch z okazji festynu organizowanego przez jeden z banków, na który zabrali mnie znajomi. Festyn chyba był udany, było mnóstwo spacerowiczów, lecz największym zainteresowaniem cieszyły się tradycyjne tańce ma jednym z miejskich placów. Tu rej wodziły dziewczęta z lokalnego zespołu muzyczno - tanecznego ubrane w długie białe suknie a ponieważ sporo widzów poszło w ich ślady zabawa była przednia, Z tego dnia pochodzą nieco staroświeckie zdjęcia utrwalone na tradycyjnym filmie, jakie zrobiłam prymitywnym aparatem Kodak. Ponieważ mam do nich wielki sentyment, postanowiłam je tu zamieścić, mimo ich dość mizernej jakości i jaskrawych kolorów (historię moich pierwszych prób fotograficznych a także późniejszej decyzji o założeniu bloga opisałam w poście  Pierwsze foto ).

Lecco pod względem swojej burzliwej historii nie odbiega od innych miejscowości tego regionu. Pierwsze ślady osadnictwa, jakie znaleziono u stóp Monte Resegone, pochodzą z okresu wczesnego żelaza. Później przyszli tu Celtowie i Rzymianie a po nich Longobardowie z czasem wyparci przez  Franków pod wodzą Karola Wielkiego. Pod koniec pierwszego tysiąclecia, dzięki cesarzowi Ottonowi I (temu samemu, który przyczynił się do chrystianizacji Polski) władanie nad miastem i okolicą przejęło arcybiskupstwo Mediolanu. W wiekach średnich podczas walk, jakie wciąż przetaczały się przez te ziemie, Lecco kilkakrotnie zostało spalone i zrównane z ziemią. W XIV wieku weszło w skład księstwa Mediolanu, którym wówczas władał Azzone Visconti; jego protekcja sprawiła, że dla Lecco był to okres względnego spokoju. Książę Azzone nakazał budowę umocnionego mostu nad rzeką Adda i ufortyfikowanie miasta, co również przyczyniło się do zwiększenia jego bezpieczeństwa. W XVI wieku po upadku  Sforzów władzę w całej Lombardii przejęli Habsburgowie, początkowo z linii hiszpańskiej a następnie austriackiej ( z dwudziestoletnią przerwą jaką był okres panowania Napoleona ). Zwierzchnictwo Austrii trwało aż do 1861 roku, kiedy po zwycięskiej kampanii Garibaldiego Lombardia weszła w skład odrodzonego Królestwa Włoch. Te trudne dzieje spowodowały, że w Lecco nie ma zbyt wielu zabytków z początków jego istnienia i generalnie ma ono charakter typowy dla miast, których największy rozwój przypada na XIX i XX wiek. Nie bez znaczenia jest również fakt, że właśnie w XIX wieku  działał tu Giuseppe Bovara, architekt zauroczony stylistyką rodem ze starożytnego Rzymu. Bovara urodził się w Lecco a po ukończeniu studiów wrócił w rodzinne strony, którym poświęcił swe siły twórcze. Ponieważ zaprojektował bardzo dużo budynków, zarówno prywatnych jak i użytku publicznego, odcisnął swe wyraźne piętno na wyglądzie miasta.

Najstarszymi zabytkami Lecco są pozostałości murów miejskich, które znajdziemy w miejscu zwanym Vallo delle Mura i średniowieczny most znany jako Ponte Azzone Visconti. Zarówno mury jak i most wzniesiono w latach 30-tych XIV wieku, jak już wspomniałam, nowy władca po przyłączeniu Lecco do księstwa Mediolanu zadbał o jego należyte ufortyfikowanie, co miało ogromne znaczenie z uwagi na peryferyjne położenie tych ziem. Specyficzne ukształtowanie terenu i okoliczne góry a także jezioro i rzeka Adda w połączeniu z umocnieniami i garnizonem wojska, podnosiły wartość obronną miasta. Ciekawostką jest to, że Adda ma swe źródło w Alpach Retyckich, następnie płynie przez dolinę Valtellina i w okolicy Colico wpada do północnej odnogi Jeziora Como (Lario) po czym wypływa ponownie w Lecco aby po przemierzeniu Niziny Lombardzkiej połączyć swe wody z nurtem Padu. Zabytkowy most Azzone Visconti w chwili powstania wyglądał zupełnie inaczej, miał osiem przęseł, wieże obronne i mosty zwodzone co w tamtych czasach stanowiło zaporę trudną do przebycia. Most kilkakrotnie był modernizowany z czasem zlikwidowano mosty zwodzone w zamian dodając mu jeszcze trzy przęsła a podczas panowania austriackiego usunięto również wieże obronne. Obecnie ma on 131 metrów długości i jest mostem drogowym w dalszym ciągu możemy podziwiać jego piękne masywne przęsła, do których niezbyt przystaje nieciekawa metalowa barierka. Dodam jeszcze pewną ciekawostkę na jego temat, otóż jest teoria, że jego sylwetka i wspaniały pejzaż, który go otacza, tak zachwyciły Leonarda da Vinci, że wykorzystał je jako tło do portretu Mony Lisy. Nie jest to niemożliwe, ponieważ Leonardo często bywał w tych stronach z racji prac związanych z poszukiwaniem rudy żelaza, zleconych mu przez księcia Sforzę a także jako gość w rodzinnych  dobrach Francesco Melzi, który był jego ulubionym uczniem. Mimo wszystkich zmian most nadal pozostaje jednym z symboli miasta, podobnie jak charakterystyczna dzwonnica, należąca  do bazyliki San Nicolo zwana il Matitone (czyli Wielki Ołówek) należąca  do bazyliki San Nicolo. Prawdą jest, że ta ironiczna nazwa jest bardzo trafnym skojarzeniem, co świetnie widać na zdjęciach powyżej. Ta neogotycka wieża pochodzi z 1904 roku i ze swoimi 96 metrami wysokości jest jedną z najwyższych dzwonnic we Włoszech a jako podstawę wykorzystano cylindryczną wieżę obronną, stanowiącą część średniowiecznych miejskich umocnień. Neoklasyczna bazylika San Nicolo, której obecny wygląd nadał Giuseppe Bovara podczas przebudowy, jaka miała miejsce w XIX wieku, również wspiera się na dawnych bastionach z czasów hiszpańskiego panowania. W sąsiedztwie świątyni nieopodal cmentarza, nadal możemy oglądać Vallo delle Mura, czyli pozostałości dawnych murów miejskich. W centrum miasta znajdziemy jeszcze jeden relikt średniowiecza, jest to Torre Vicontea, gdzie współcześnie organizowane są wystawy czasowe. Tuż obok znajduje się Obserwatorium Alpejskie, czyli interaktywne muzeum alpinizmu a także Muzeum Sztuki ze zbiorami malarstwa. Obydwie instytucje mieszczą się w eklektycznym Palazzo delle Paure, czyli w tłumaczeniu na polski, Pałacu Strachów. Pałac nie ma żadnego ducha, który mógłby w nim straszyć po nocach, nie jest też częścią parku rozrywki a swą nazwę zawdzięcza czasom, kiedy mieścił się tam słynący z surowości urząd fiskalny, sciągający podatki z obywateli. Innym świadectwem kulturalnych aspiracji mieszkańców miasta jest dziewiętnastowieczny teatr wzniesiony staraniem obywateli, przed którym znajduje się pomnik Giuseppe Garibaldiego. Garibaldi jest dla Włochów niekwestionowanym bohaterem i człowiekiem legendą, podobnie też ma się rzecz z jego towarzyszami broni, więc niemal w każdej lombardzkiej miejscowości znajdziemy świadectwa ich chlubnej historii. Na budynku stojącym przy centralnym placu miasta, również możemy zobaczyć tablicę pamiątkową związaną z walką o wyzwolenie Włoch.  Poświęcono ją pamięci pięciu  braci Torri -Tarelli urodzonych w Onno, malej miejscowości pod ogromnym skalnym urwiskiem, które mnie zafascynowało podczas rejsu po jeziorze Lecco. Najstarszy z braci, dwudziestoczteroletni Giovanni w 1848 roku utonął podczas burzy, kiedy przez jezioro transportował broń dla powstańców walczących w Mediolanie. Jego młodsi bracia Carlo, Tommaso, Giuseppe i Battista poszli w jego ślady w 1859 roku wstąpili do wojsk Garibaldiego i wzięli udział w walkach, które zakończyły się zjednoczeniem Włoch. Giuseppe który dla munduru zrzucił sutannę duchownego, zmarł  w wieku dwudziestu jeden lat z powodu odniesionych ran, natomiast pozostali ukończyli kampanię i dożyli podeszłego wieku w odrodzonej ojczyźnie.  

Lecco choć niewielkie, może się poszczycić jeszcze dwoma innymi muzeami, jedno z nich ma siedzibę w zabytkowym pałacu Belgiojoso, gdzie miedzy innymi mieści się dział archeologii i historii naturalnej a także planetarium, natomiast drugie jest związane z wybitnym włoskim pisarzem do którego jeszcze wrócę w dalszej części posta. Poza pomnikiem Garibaldiego w Lecco są jeszcze  inne ciekawe pomniki, najbardziej okazały wznosi się na nabrzeżu, więc można rzec, że wita osoby przybywające do miasta drogą wodną (jest widoczny na zdjęciu powyżej). Monument poświęcono pamięci mieszkańców Lecco poległych na wojennych frontach, składa się on ze steli o którą wspiera się kobieca postać będąca personifikacją ojczyzny oraz kilku z brązu figur przedstawiających żołnierzy ruszających do boju. Nieopodal, po drugiej stronie ulicy oddzielającej nabrzeże od miasta, jest pomnik poświęcony wybitnemu człowiekowi urodzonemu w Lecco w XIX wieku. Był nim  Antonio Stoppani, katolicki duchowny lecz także wielki patriota a oprócz tego z zamiłowania oraz wykształcenia wybitny geolog i paleontolog. Jego uczniem i kontynuatorem prac naukowych był Mario Cermenati, którego pomnik także stoi w centrum miasta. On również przyszedł na świat w Lecco a z jego obywatelskiej inicjatywy powstały muzea miejskie oraz pomnik Aleksandra Manzoniego.

Aleksander Manzoni* jest dla włoskiej literatury tym, czym Henryk Sienkiewicz dla polskiej a jego powieść " Promessi sposi" (Narzeczeni) uważa się za najwybitniejsze dzieło włoskiej literatury romantycznej. Manzoni urodził się i zmarł w Mediolanie lecz w dzieciństwie i młodości często bywał w Lecco, gdzie jego rodzina posiadała obszerną willę. Piękna panorama gór i jeziora stała się scenerią jego sławnej powieści, której akcja toczy się w XVII wieku w czasach, gdy na terenie Lombardii rządzili namiestnicy hiszpańskich Habsburgów. Mówi ona o miłości i zawikłanych losach dwojga młodych narzeczonych, którym na drodze do szczęścia staje lokalny hiszpański wielmoża, hrabia don Rodrigo. Renzo i Lucia pochodzą z ludu, bardzo się kochają i właśnie mają się pobrać, jednak do zawarcia małżeństwa nie dochodzi, gdyż hrabia każe uwięzić księdza aby opóźnić ślub a następnie porwać dziewczynę, gdyż chce z niej zrobić swoją kochankę. Lucia w ostatniej chwili ucieka przed siepaczami hrabiego; wierny swej miłości Renzo udaje się na poszukiwanie ukochanej a ich skomplikowane dzieje są osnową tej wielowątkowej powieści. Manzoni w swym dziele nie tylko mówi o zniewoleniu mieszkańców ówczesnej Lombardii i problemach polityczno-społecznych, nadał jej również wyraźny koloryt lokalny, dzięki wspaniałym opisom jeziora i przepięknej przyrody w okolicach Lecco. Ze względu na cenzurę pisarz przeniósł akcję swego utworu o dwieście lat wstecz, lecz dla jego współczesnych analogia do austriackiego panowania była oczywista. Podobnego zabiegu użył także Verdi w swojej operze "Nabucco" opowiadającej o Izraelitach w babilońskiej niewoli.  Gdy podczas premierowego spektaklu w  mediolańskiej La Scali chór zaśpiewał porywającą pieśń "Va pensiero" ludzie płakali i zrywali się z miejsc, bo nikt z obecnych nie miał najmniejszych wątpliwości o czym naprawdę mówi libretto. (Ten zbiorowy entuzjazm oprowadził do zamieszek ulicznych skierowanych przeciwko Austriakom,  skutkiem czego opera została zakazana). Manzoni w swojej powieści oprócz fikcyjnych bohaterów umieścił też kilka postaci historycznych, między innymi obszernie opisał tragiczne dzieje i występną miłość Marianny de Leyva, czyli mniszki z Monzy (pisałam o niej tutaj ). W 1891 roku ze składek społecznych powstał piękny pomnik Manzoniego a w dawnej rodzinnej willi (nota bene Manzoni sprzedał ją po śmieci ojca) mieści się muzeum a w nim  zbiory przedmiotów związanych z pisarzem i jego epoką, część zbiorów malarstwa należących od Muzeum Sztuki a także bogate zbiory biblioteczne i archiwalne odnoszące się do lokalnej historii.

Spacerując po nabrzeżu, kilkadziesiąt metrów od brzegu nieopodal cypla zwanego punta Maddalena, zobaczymy jeszcze jeden pomnik, tym razem wyrastający wprost z wód jeziora. Jest to złocona figura świętego Mikołaja, patrona miasta, któremu poświecono  bazylikę San Niccolo, najważniejszy i największy kościół w mieście, gdzie przechowuje się jego relikwie. Pomnik jest raczej świeżej daty, ponieważ odsłonięto go w 1955 roku; chociaż  przewodniki mówią że figura świętego ma 2,10 m wysokości, to z nabrzeża nie wygląda on zbyt okazale. Poza tym aczkolwiek sam pomysł jest oryginalny i ciekawy, to już sposób w jaki ustawiono ten monument budzi nieco wątpliwości, gdyż betonowy cokół zamocowany  na dnie jeziora podwyższono czterema metalowymi słupkami, co przy niskim stanie wody wygląda dość dziwacznie i niezbyt estetycznie. Dodam jeszcze, że w dniu 6 grudnia wszystkie dzieci w Lecco otrzymują duże, czerwone jabłka, ten zwyczaj nawiązuje do legendy mówiącej o trójce biednych dzieci, które święty obdarował jabłkami a owoce w cudowny sposób zmieniły się w szczere złoto. 

Lecco jest bardzo zadbanym miastem, spacerując można tu znaleźć wiele malowniczych zakątków i uroczych detali. Centralnym punktem miasta jest Piazza XX Settembre, kameralny plac o neoklasycystycznym wyglądzie, otoczony budynkami wyposażonymi w portyki projektu Giuseppe Bovary. W jednym z tych domów pod numerem 43 w 1824 roku urodził się wspomniany wyżej Antoni Stoppani o czym informuje tablica pamiątkowa. Tuż obok znajdują się dwa inne place, jeden z nich to Piazza Garibaldi przy którym wznosi się Teatr Społeczny (projekt Bovary) i pomnik Giuseppe Garibaldiego. Stąd idąc centralną via Roma dojdziemy do Piazza Manzoni z pomnikiem pisarza o którym pisałam powyżej. Drugi z nich, to otwarty na jezioro Piazza Cermenati, ozdobiony marmurowym pomnikiem tego uczonego. Jest to świetne miejsce aby podczas spaceru po mieście zatrzymać się w jednej z kawiarenek i odpocząć przy filiżance espresso lub lampce wina a przy okazji podziwiać wspaniały widok jeziora i okolicznych gór. 

Na koniec chciałam napisać o jeszcze jednym aspekcie miasta, być może nie tak spektakularnym w oczywisty, pocztówkowy sposób, jednak mimo to wartym uwagi.  Pewnego razu wybrałam się do Lecco po koniec października, co zwykle jeśli dopisze pogoda jest porą jak najbardziej odpowiednią na spokojne wycieczki. Październikowe dni zazwyczaj są słoneczne i ciepłe a przyroda, zaledwie muśnięta złotem i brązem jesieni, nadal czaruje zielenią i kolorami. Tego ranka zakończyłam ostatni z czterech nocnych dyżurów, więc żeby lepiej spać w nocy, jak zwykle postanowiłam udać się w jakieś spokojne miejsce aby miło spędzić dzień, nie męcząc się nadmiernie. Wybór padł na Lecco, skąd kolejką linową chciałam jechać na Pian di Erna aby popatrzeć z góry na miasto i okolicę. Poranek był mglisty i bezwietrzny lecz słońce próbowało przebić się przez zasłonę wilgoci, co dawało nadzieję na poprawę pogody. Niestety, kiedy przejechałam do Lecco okazało się, że sytuacja prawdopodobnie wcale się nie zmieni na lepsze, więc wyprawa kolejką linową na płaskowyż nie miała sensu. Pozostał mi jedynie spacer po mieście w nadziei, że zobaczę coś, czego jeszcze nie widziałam. Dzięki temu faktycznie mogłam ujrzeć tę okolicę w zupełnie innej scenerii z gładką, ciemną taflą jeziora w której odbijały się łodzie stojące na kotwicach. Choć pogoda temu nie sprzyjała, postanowiłam zrobić trochę zdjęć, nie oczekując żadnych nadzwyczajnych rezultatów. Ku mojemu zaskoczeniu wyszły nie najgorzej, niemal jak czarno białe, tu i ówdzie ożywione kroplą koloru. Dzięki mgle spowijającej drugi i trzeci plan jest w nich coś nieoczywistego i tajemniczego a inne mają w sobie jakiś niemal wieczorny nastrój, mimo że robiłam je w środku dnia.

Bardzo je lubię, bo są odskocznią od jaskrawych kolorów skąpanych w blasku słońca i pokazują okolicę taką, jaką ją widzą jej mieszkańcy, gdy skończą się letnie miesiące. 

A czy Wam także podobają się zdjęcia jeziora Lecco we mgle?

* Alessandro Manzoni urodził się w Mediolanie w 1785 roku jako syn Pietra Manzoniego, bogatego szlachcica z Lecco  i Giulii Beccaria. Było to typowe małżeństwo z rozsądku, zawarte z powodów ekonomicznych, gdyż rodzina Beccaria znajdowała się w trudnej sytuacji finansowej. Małżonków dzieliła znaczna różnica wieku, Giulia w chwili ślubu miała dwadzieścia lat a jej mąż, bezdzietny wdowiec, czterdzieści sześć. Obydwoje byli typowymi przedstawicielami wieku oświecenia, wykształconymi ludźmi o szerokich horyzontach intelektualnych. Pietro w swoich dobrach wprowadził nowoczesne zasady zarządzania, poza tym był uczonym - samoukiem, interesował się historią i archeologią (dzięki niemu przeprowadzono fachowe badania archeologiczne w okolicy Lecco). Ojciec Giulii, markiz Cesare Beccaria był wybitnym przedstawicielem swojej epoki, z wykształcenia doktor praw był też ekonomistą, pisarzem politycznym a przede wszystkim reformatorem w dziedzinie prawa karnego, zwalczającym prawo do stosowania kary śmierci oraz tortur. Jego prace naukowe odbiły się szerokim echem w całej Europie, korzystali z nich także ojcowie założyciele Stanów Zjednoczonych Ameryki. Giulia obracająca się wśród elity intelektualnej Mediolanu nawiązała intymną relację z Giovannim Verrim, którą utrzymywała również po ślubie. ( Ich małżeństwo nie wchodziło w grę, gdyż Giulia była panną bez posagu a Giovanni najmłodszym synem bez stałego dochodu.) Ponieważ nie kryli się zbytnio ze swym związkiem, powszechnie uważano, że mały Alessandro nie jest biologicznym synem Pietra Manzoni. Mimo to, kiedy po kilku latach doszło do separacji między małżonkami, dziecko zgodnie z obowiązującym prawem pozostało pod opieką swojego oficjalnego ojca, dla którego raczej nie było oczkiem w głowie. W tej sytuacji mały Alessandro żył pozbawiony matki a do tego jak to napisał jeden z jego współczesnych, choć miał dwóch ojców to  naprawdę nie miał żadnego. Alessandro dopiero po uzyskaniu pełnoletności ponownie spotkał się z matką, której w zasadzie nie znał, gdyż na stałe mieszkała w Paryżu. Po śmierci Pietra Manzoni bardzo się do siebie zbliżyli i od tej pory zawsze pozostawali w bardzo dobrych stosunkach a nawet dość długo mieszkali razem. Alessandro ożenił się rycie kalwińskim z Enrichettą Blondel, córką szwajcarskiego przemysłowca. Podobnie jak Giulia Beccaria był blisko związany z kręgami oświeconych ateistów i ruchem libertyńskim, jednak w wieku dwudziestu pięciu lat z niewiadomych przyczyn wraz z żoną i matką zbliżył się do duchownych jansenistycznych, co poskutkowało nawróceniem całej trójki na katolicyzm. Manzoni swą działalność literacką rozpoczął w 1801 roku mając szesnaście lat, początkowo pisał poezje lecz stopniowo rozszerzył ją o eseje, rozprawki, tragedie i  utwory prozą. Jego najwybitniejszym dziełem pozostaje powieść "Promessi sposi" wydana w 1827 roku, która była również łabędzim śpiewem jego twórczości, ponieważ zakończyła ten etap jego życia. Pisarz wkroczył w wiek dojrzały, który był dla niego czasem niemocy twórczej, przykrości i nieszczęść. W tym czasie zmarła jego pierwsza żona Enrichetta Blondel, później druga żona Teresa Borri Stampa, matka i większość dzieci a synowie w których pokładał swe nadzieje prowadzili rozrzutny tryb życia. Do tego doszła epilepsja i inne uporczywe dolegliwości, jednak mimo to pisarz dożył podeszłego wieku, gdyż zmarł mając osiemdziesiąt osiem lat skutkiem nieszczęśliwego wypadku (pisałam o tym tutaj ). Manzoni dla swoich współczesnych był nie tylko wybitnym pisarzem lecz także politycznym i moralnym przewodnikiem a manifestacją tych gorących uczuć był jego niezwykle uroczysty pogrzeb. 

Grób pisarza zajmuje centralne miejsce w Świątyni Sławy czyli Famedio na Cimitero Monumentale w Mediolanie ( o tym niezwykłym cmentarzu pisałam tu )